Onder de nieuwe president Lula krijgt Brazilië een veelkoppig regenboogkabinet

Sônia Guajajara, Inheemse Volkeren (PSOL oftewel Socialisme en Vrijheidspartij, links)

Nu al historisch, en ze moet nog beginnen. De beroemde inheemse activist Sônia Guajajara (48), een van de leiders van de inheemse belangenkoepel Apib, wordt Braziliës eerste minister van Inheemse Volkeren. Luiz Inácio Lula da Silva, die voor de tweede keer president wordt, lost daarmee een campagnebelofte in. Het heeft 523 jaar geduurd, maar met minister Guajajara krijgen de circa 900 duizend oorspronkelijke Brazilianen echte politieke invloed en vertegenwoordiging.

Groter kan het contrast niet zijn met de afgelopen vier jaar, waarin de extreem-rechtse Bolsonaro de federale inheemsenorganisatie Funai juist uitkleedde en er alles aan deed om de rechten van de inheemse bevolking in te perken. Een tragisch dieptepunt: in juni werden de Britse journalist Dom Phillips en de Braziliaanse onderzoeker Bruno Pereira vermoord in het Amazonegebied, waar onder Bolsonaro wetteloosheid regeerde. Pereira had een belangrijke functie bij de Funai totdat hij door Bolsonaro werd ontslagen.

Nog meer goed nieuws voor inheemse volkeren: ze krijgen niet alleen een eigen minister, de Funai komt ook onder inheemse leiding te staan, in de persoon van de 49-jarige Joênia Wapichana. Ze is lid van Marina Silva’s Duurzaamheidsnetwerk en kreeg in 2018 als eerste inheemse vrouw een zetel in het federale parlement.

Marina Silva, Milieu (Rede Sustentabilidade oftewel Duurzaamheidsnetwerk, door haarzelf opgericht)

Het was een hoogtepunt in Lula’s campagne toen de oud-president zich verzoende met de oud-minister. Marina Silva (64) is een ster in progressieve Braziliaanse kringen. Van de vele misstappen die Lula beging tijdens zijn acht jaar als president (2003-2010), is zijn botsing met de toenmalige milieuminister wellicht de fout die hoogopgeleide linkse Brazilianen hem het moeilijkst konden vergeven.

Als Lula al een groene president kon worden genoemd, dan had hij dat te danken aan Silva, de minister die binnen zijn regering daadwerkelijk werk maakte van het bestrijden van ontbossing. Ook vanwege haar inspirerende levensverhaal is ze geliefd. De vrouw van gemengde (Afrikaans-Portugese) afkomst werd geboren in armoede op een rubberplantage in de noordwestelijke deelstaat Acre in het Amazonegebied. Als tiener werkte ze als dienstmeisje, ze leerde pas op haar 16de lezen. Later was ze betrokken bij de oprichting van de eerste vakbond in haar regio en groeide ze uit tot een beroemd milieuactivist.

In 2003 benoemde Lula haar tot minister van Milieu. Vijf jaar later stapte ze boos en teleurgesteld op omdat de linkse president landbouwbelangen had laten prevaleren boven het milieu. Pas vijftien jaar later maakte Lula het goed. Hij had haar nodig in zijn campagne, zij sloot zich bij Lula aan om president Jair Bolsonaro te verslaan. Haar beloning: ze mag zich opnieuw als minister voor het Amazonegebied gaan inzetten.

Ze heeft een helse klus voor de boeg. Bolsonaro sneed diep in de milieu-instanties die zij had opgetuigd. En het regenwoud wordt meer dan ooit bedreigd door illegale houthakkers, mijnbouwers en landdieven.

Simone Tebet, Planning (MDB oftewel Braziliaanse Democratische Beweging, centrum)

De centrum-politicus Simone Tebet (52) voorkwam in de eerste verkiezingsronde, begin oktober, dat Lula meteen werd verkozen tot president. In de tweede ronde, vier weken later, hielp ze hem alsnog aan de macht. Als presidentskandidaat snoepte ze in eerste instantie vijf miljoen stemmen af van de twee kanonnen Lula en Bolsonaro. Daarna voerde ze volop campagne voor de linkse oud-president. Want Bolsonaro was het grootste van twee kwaden. ‘In de afgelopen vier jaar zijn we elkaar kwijtgeraakt in het vuur van haat en onenigheid’, zei ze.

Tegelijkertijd verzekerde ze zichzelf van een ministerschap in Lula’s nieuwe regering. Ze had haar zinnen gezet op Sociale Ontwikkeling, maar dat ministerie, onder meer verantwoordelijk voor armoedebestrijding, was te belangrijk voor Lula’s eigen Arbeiderspartij (PT) om aan een andere partij te gunnen. Tebet wordt minister van Planning en Begroting, enigszins te vergelijken met minister van Economische Zaken in Nederland. Het is een invloedrijke post, met als grootste uitdaging dat ze nauw zal moeten samenwerken met PT-minister Fernando Haddad van Financiën.

Naar verwachting zal Tebet in 2026 opnieuw een gooi doen naar het presidentschap. In die race zal ze geen concurrentie ondervinden van de dan 81-jarige Lula. Wel denkbaar is een terugkeer van Bolsonaro.

Flávio Dino, Justitie (PSB oftewel Braziliaanse Socialistische Partij, centrum-links)

Een van de zwaarste portefeuilles in de nieuwe regering gaat naar de 54-jarige jurist en oud-rechter Flávio Dino. Als minister van Justitie moet hij de rechtsstatelijke orde gaan vertegenwoordigen én bewaken in een diep verdeeld land. Hij kan daarbij leunen op zijn jarenlange ervaring als federaal rechter en juridisch adviseur van het Hooggerechtshof.

Nog voor zijn aantreden begon hij alvast aan de klus. Zo benoemde hij al een nieuwe politiechef die te maken krijgt met een politieapparaat waarbinnen veel pro-Bolsonaro-sentimenten leven. Ook een taai dossier: de juridische nasleep van de regering-Bolsonaro. Er lopen verscheidene rechtszaken tegen de afgezwaaide president, terwijl miljoenen van zijn aanhangers geen enkel vertrouwen meer hebben in de onafhankelijkheid van de rechtsstaat.

Die bolsonaristen hoeven overigens op weinig coulance te rekenen van toekomstig minister Dino. Per 1 januari, waarschuwde hij, gelden alle oproepen tot een militaire interventie als misdrijf. Met zijn aantreden worden per direct alle resterende extreem-rechtse manifestaties bij legerkazernes ontmanteld.

Lees ook: Is de nieuwe Braziliaanse president Lula wel de Amazoneredder waar de wereld hem voor houdt?