Oma op de achterbank, schildpad in een plastic bakje: in Ter Apel arriveren de eerste Oekraïners

Negen tassen met het hoogst nodige. Dat hebben Vladykin en zijn vrouw meegenomen uit Odessa. ‘We hadden donderdag een uur om onze spullen te pakken’, zegt hij, terwijl hij de bagage uitlaadt voor de portiersloge van het aanmeldcentrum van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) in Ter Apel. De reis van vijf dagen ging door Moldavië, Roemenië, Hongarije, Oostenrijk en Duitsland. Hun achtjarige zoon wankelt nog van de slaap. In zijn hand een plastic bakje met een minischildpad.

Oma zat al die duizenden kilometers naast hen op de achterbank. ‘Ik ben 81’, zegt ze. ‘Een kind van de oorlog dus. En nu was ik weer in een oorlog beland.’

Verwarring

Het wemelt maandag zeker niet van de Oekraïense kentekens in Ter Apel. Sinds afgelopen vrijdag kwamen er zo’n vijftig asielzoekers uit het binnengevallen land aan in Oost-Groningen. Maar veel is onduidelijk. Ook voor het IND-personeel. ‘Ik snap er niets meer van’, roept een beveiliger bij het hek, in vertwijfeling over de regels waaronder Oekraïense vluchtelingen nou precies vallen.

Oekraïners zijn geen asielzoekers, benadrukte staatssecretaris Erik van der Burg (Asiel) afgelopen vrijdag na de ministerraad. Anders dan oorlogsvluchtelingen uit bijvoorbeeld Syrië, mogen ze – met dank aan het associatieverdrag dat het land in 2017 met de EU ondertekende – vrij door Europa reizen. Dat betekent ook dat Oekraïners, mits ze over een paspoort beschikken, de eerste negentig dagen zonder visum in Nederland mogen verblijven.

Voor Oekraïners zonder paspoort is er de mogelijkheid om een visumaanvraag ‘kort verblijf’ bij de IND aan te vragen, wat na negentig dagen kan worden verlengd. ‘Oekraïners’, zo zei Van der Burg, ‘kunnen zich vestigen bij familie of vrienden, in een hotel of een andere plek waar ze zelfstandig naartoe gaan.’

Wat brengt Oekraïners dan toch naar Ter Apel? ‘Internet’, zegt de vrouw van Vladykin resoluut. Familie in Nederland hebben ze niet, maar via het internet wisten ze te achterhalen dat mensen hier goed Engels spreken. ‘We zijn opgeleide mensen. We willen graag aan de slag.’

Aparte opvanglocaties

Volgens de laatste cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek wonen er in Nederland 20.311 mensen met een Oekraïense migratieachtergrond. Omdat Oekraïners die naar ons land vluchten naar alle waarschijnlijk eerst bij hun familie zullen aankloppen voor hulp, zal niet meteen duidelijk zijn hoe groot de vluchtelingenstroom is.

Oekraïners die niet bij familie of elders terecht kunnen, zullen volgens staatssecretaris Van der Burg in aparte opvanglocaties worden opgevangen, zodat de druk op de asielzoekerscentra niet verder wordt vergroot. Hij is hierover nog in gesprek met gemeenten. Maar volgens Sonja Kloppenburg van het Centraal orgaan Opvang Asielzoekers (COA) zal ‘een deel’ van de Oekraïners, namelijk diegenen die asiel aanvragen, wel degelijk in de reguliere opvanglocaties belanden. ‘En voor die mensen moet er wel plek zijn.’

Het COA loopt al jaren tegen de grenzen van haar capaciteit aan. Zo zijn er, los van de instroom uit Oekraïne, voor 1 juli 7.010 nieuwe opvangplekken nodig. ‘We hebben gemeenten opgeroepen om die achterstand in te lopen, zodat we met een schone lei kunnen beginnen als er nog meer mensen bijkomen.’

Geen beslissingen

Oekraïners die in Nederland asiel aanvragen, hoeven de komende zes maanden in ieder geval niet op een beslissing van de IND te rekenen. Van der Burg schreef maandag aan de Kamer dat er voor deze groep een zogeheten ‘besluitmoratorium’ geldt, waarmee beslissingen tot maximaal een jaar op de lange baan geschoven kunnen worden.

Het instrument wordt vaker ingezet op momenten dat er nog grote onzekerheid is over hoe een conflict of oorlog zich zal ontwikkelen. ‘Het kabinet wil hiermee voorkomen dat Oekraïners meteen een verblijfsvergunning voor vijf jaar krijgen toegewezen’, zegt hoogleraar migratie Arjen Leerkes, verbonden aan Maastricht University en de Erasmus Universiteit.

Leerkes noemt het ‘typisch’ dat Van der Burg benadrukt dat Oekraïners geen asielzoekers zijn, omdat ze zich vrij in Nederland kunnen vestigen. ‘Het komt over als een welwillend gebaar, maar het lijkt er tegelijkertijd op dat hij hoopt dat Oekraïners hun eigen broek ophouden voor de periode dat ze hier verblijven.’

Solidariteit

De staatssecretaris doet intussen een beroep op het solidariteitsgevoel van Nederlanders. Hij wil het voor diegenen met ‘een zolder of tweede huis’ makkelijker maken om Oekraïners op te vangen. ‘Daar is nog geen centraal adres voor, maar daar moet snel duidelijkheid over komen’, zei hij hierover.

Er zijn al verschillende particuliere initiatieven opgedoken, waaronder de website onderdakoekraine.nl. Nederlanders die bereid zijn een Oekraïner in huis te nemen, kunnen zich hier melden.

Initiatiefnemer Huib van Mierlo en zijn vrouw geven alvast het goede voorbeeld. ‘De kinderen zijn het huis uit, dus we hebben een kamer met badkamer ter beschikking’, zegt hij. Gezien de dienstplicht voor Oekraïense mannen, verwacht hij dat er vooral vrouwen en kinderen zullen arriveren. ‘Die horen in een huiselijke omgeving thuis, waar ze in alle rust af kunnen wachten wat er verder te gebeuren staat.’

Of het gezin van de uit Odessa afkomstige Vladykin kan rekenen op Nederlandse gastvrijheid, moet nog blijken. In ter Apel staat hen eerst een pcr-test te wachten, om te controleren of ze coronavrij zijn. Wat er daarna gaat gebeuren, is een groot vraagteken. ‘We hebben foto’s gezien van de opvanglocatie’, zegt Vladykins vrouw met een bedenkelijk gezicht. ‘Maar alles is beter dan in Oekraïne blijven.’