'Olifant' Lachmon kan reputatie niet meer waarmaken

Van onze medewerkers

PARAMARIBO

Dat gebeurde in 1975, toen S. Hindorie overliep naar de voorstanders van de onafhankelijkheid en hen daarmee aan een meerderheid in de Nationale Assemblee hielp. Voor de VHP-top was dat een traumatische gebeurtenis.

Als de vijf VHP-dissidenten nu doorzetten en een scheuring in de partij veroorzaken, betekent dat het einde van de heerschappij van J. Lachmon, de man die als absoluut leider van de VHP een halve eeuw het gezicht bepaalde van de Surinaamse politiek.

Of het zover komt is nog niet helemaal zeker. De vijf ontevreden VHP-parlementariërs twijfelen nog of zij een nieuwe fractie zullen vormen. Maar ook al blijven ze loyaal, hun rebellie is symptomatisch voor de tanende macht van de oude partijleider.

Lachmon probeert hardnekkig de eenheid in zijn ploeg te handhaven. Hij is 'onaangenaam getroffen' door het gedrag van de vijf dissidenten. 'Het zijn de jonge mensen. Ik heb me ingespannen om ze in het parlement te krijgen. Ik voel me niet schuldig.'

Het is niet de eerste keer dat in Suriname de definitieve afrekening met de 'oude politiek' wordt verwacht. In 1980 kon couppleger Bouterse aanvankelijk op veel sympathie rekenen, omdat hij beloofde een eind te maken aan het corrupte regime van de traditionele partijen. Maar toen de militairen begonnen met het vullen van de eigen zakken en de oppositie uit de weg ruimden, was het krediet verspeeld.

De Surinamers die hoopten op veranderingen, moesten vervolgens toezien hoe oude politici als Lachmon en premier H. Arron van de NPS na het vertrek van Bouterse en de zijnen in 1987 hun posities heroverden. Ook de militairen kregen spijt en forceerden eind 1990 met de 'kerstcoup' een bestuurswisseling. Daardoor verdween weliswaar premier Arron van het toneel, maar bleven de traditionele machtsverhoudingen in stand. Zij het dat Bouterse de eerste jaren een flinke vinger in de pap hield.

In Suriname wordt de dienst als vanouds uitgemaakt door langs etnische lijnen gevormde partijen: de VHP voor de hindoestanen met hun monopolie in de handel, de Creoolse NPS, de partij van de ambtenaren en de wat ambivalente Javaanse KTPI.

Bij de verkiezingen van 1991 wisten deze drie partijen, met de kleine SPA verenigd in het Nieuw Front, met 30 van de 51 zetels de meerderheid in het parlement te behouden. De NDP van Bouterse bleef steken bij twaalf zetels. NPS-kopstuk Venetiaan werd door het Front naar voren geschoven als president.

Op de achtergrond kon Lachmon echter nog altijd bepalen wat er gebeurde. Bij de verkiezingen van dit jaar is die machtsbasis weggevallen. Voor het eerst kon de oude kliek, gewend om achter de schermen de baantjes en voorrechten te verdelen, niet meer rekenen op een grote meerderheid.

Het Nieuw Front verloor zes zetels en kwam op 24, de NDP groeide naar zestien zetels en de resterende elf zetels in de Nationale Assemblee kwamen bij nieuwe kleine partijen terecht.

Nieuw Front moest met anderen onderhandelen om aan de macht te kunnen blijven. De NDP werd in eerste instantie als partner uitgesloten. Lachmon en de zijnen zetten zich aan moeizame formatiebesprekingen met Democratisch Alternatief '91 en Pendawa Lima, verenigd in het Middenblok (acht zetels). Deze week werd een akkoord bereikt.

De 79-jarige Lachmon ging te werk op de hem vertrouwde wijze. Er werd tussen de partners van Nieuw Front over en weer geschoven met ministeries en baantjes. De oude veteraan sloeg geen acht op de aanzwellende kritiek in zijn partij. Toen hij hardnekkig bleef vasthouden aan H. Ramdhanie als kandidaat voor het vice-presidentschap, was voor vijf dissidenten de maat vol. Zij schoven met de NDP hun eigen kandidaat naar voren, P. Radakishun. Bovendien steunen twee van hen de NDP-kandidaat voor het presidentschap J. Wijdenbosch.

'Zo is het wel genoeg geweest, Lachmon, hebben wij gezegd', aldus B. Mitrasingh, een van de critici binnen de VHP. Openlijke kritiek op de 'oude olifant', zoals Lachmon wordt genoemd, was tot voor kort ondenkbaar. Niemand met enige ambitie keerde zich tegen de topman. Zonder diens steun was een politieke - en vaak ook zakelijke - carrière immers onmogelijk.

Lachmon zorgde ervoor dat de zakelijke belangen van de rijke hindoestaanse elite veilig werden gesteld. Dat gebeurde decennia lang via een hechte coalitie met de creoolse NPS. De NPS leverde de president, Lachmon regelde de zaken in het parlement.

Maar door de nederlagen van VHP en NPS in de verkiezingen en de opkomst van de NDP kan de olifant zijn reputatie niet meer waarmaken. Vermogende VHP'ers zien met lede ogen de invloed van hun partij afnemen. Zij zijn onder leiding van A. Mungra, de omstreden ex-directeur van de Surinaamse luchtvaartmaatschappij, al enige tijd op zoek naar een andere partner.

Hun voorkeur ligt voor de hand: in de NDP heeft zich inmiddels rond Bouterse ook een rijke elite gevormd. De partij groeide na de laatste verkiezingen naar zestien zetels. De oude partner NPS kromp alleen maar verder. 'Geld zoekt geld,' zeggen de speculanten in Paramaribo. Het is volgens hen slechts een kwestie van tijd, voordat de rijke VHP'ers zich op de NDP richten.

Zetten deze vijf rebellen niet door, dan zullen zich binnenkort nieuwe ontevreden partijleden aandienen. De tijd van absolute zekerheden is voor Lachmon en zijn VHP voorbij. F. Derby, leider van de Surinaamse Partij van de Arbeid: 'De VHP als politiek symbool van de hindoestanen is niet meer.'

Het akkoord met het Middenblok over de vorming van een nieuwe regering is niets meer waard als de komende weken niet Venetiaan, maar NDP-kandidaat Wijdenbosch tot president wordt gekozen. Dat is niet ondenkbeeldig.

Wijdenbosch gaat dan formeren, en aan een deal tussen Nieuw Front en het Middenblok zal hij zich weinig gelegen laten liggen. De NDP'er is voorstander van een nationaal kabinet of van samenwerking met delen van Nieuw Front. Lachmon en Venetiaan hebben in dat geval het nakijken. Daarmee zou er een einde komen aan de klassieke politieke verhoudingen in Suriname.

Wat niet verandert is de rol van het grote geld en een sterke man op de achtergrond. Zoals Lachmon zijn premiers en presidenten stuurde, zo zal Bouterse, de krachtpatser van de NDP, zijn stempel drukken op toppolitici van zijn partij.