Of nieuw Europees migratiepact meer rust brengt in de Haagse politiek valt te bezien

Nu de Europese Commissie het langverwachte nieuwe immigratiebeleid in de grondverf heeft gezet, staat ook voor Nederland veel op het spel. Het kabinet wil uiterst voorzichtig opereren, want weer een onderlinge ruzie tussen de EU-lidstaten zou de poging om tot een Europees asielbeleid te komen opnieuw voor jaren stilleggen. Dat is niet in het Nederlandse belang.

Een goed functionerend Europees asielstelsel moet Nederland verlossen van de ‘doorlopers’ die de buitengrenzen van de EU passeren en hier ten onrechte een beroep doen op asiel. Tweederde van de asielaanvragen in Nederland wordt niet ingewilligd, maar de ingediende verzoeken zijn wel een zware last voor de opvang en de immigratiedienst. Bovendien keren veel afgewezen asielzoekers niet terug naar hun land van herkomst, omdat zij dat niet willen of niet kunnen.

Onder de vorige Commissie liepen voorstellen voor een Europees asielsysteem vast op het plan van verplichte verdeling van migranten over de lidstaten. Hongarije, Polen, Tsjechië en Slowakije werken daar niet aan mee. Uit het nieuwe migratiepact is dat element verdwenen. De nieuwe solidariteit die wordt gevraagd is een gezamenlijke inspanning om zoveel mogelijk kansloze asielverzoeken al aan de buitengrens af te wijzen en de herkomstlanden te bewegen hun migranten terug te nemen.

Deëscalatie

Aan die oproep is door de vier onwillige landen veel gemakkelijker gehoor te geven. ‘Het is tijd voor deëscalatie’, zei eurocommissaris Ylva Johansson in januari al tijdens een bezoek aan de Tweede Kamer. Daarin lijkt zij in elk geval geslaagd, na een maandenlange rondreis door Europa als een van de onderhandelaars over het nieuwe pact.

Of dat ook meer rust brengt in de Haagse politiek, valt te bezien. Asiel en migratie zijn hardnekkige splijtzwammen aan het Binnenhof. De gevolgen voor de samenleving van een sterk veranderende bevolkingssamenstelling zijn sinds begin jaren negentig niet meer van de politieke agenda verdwenen.

Het onderwerp heeft de afgelopen jaren ook de regeringscoalitie ernstig verdeeld, met D66 en ChristenUnie vaak lijnrecht tegenover de VVD − en het CDA als intern verdeelde partij daartussen. Doen we te weinig of doen we te veel, is de terugkerende vraag. Het kinderpardon en de overname van minderjarigen uit Griekse kampen, donderdag opnieuw onderwerp van een Kamerdebat, zijn enkele van de meest in het oog springende twistpunten.

De Commissie zet daar een voorstel tegenover dat zowel links als rechts tegemoet komt. Het asielrecht blijft intact. Maar een korte screening aan de Europese buitengrenzen, met een snelle schifting tussen kansloze en kansrijke asielzoekers, moet vermijden dat migranten die niets in het Europese asielstelsel te zoeken hebben daar toch in belanden. Het goed functioneren van Eurodac (de registratie van asielzoekers) en het Europese asielagentschap EASO zijn daarbij volgens de Commissie van cruciaal belang.

Contacten

Buiten het pact kunnen EU-lidstaten ook onderling gebruikmaken van bilaterale contacten. Spanje slaagt erin Marokkanen terug te sturen, Nederland niet. Maar Spanje krijgt kansloze Nigerianen niet uitgezet, terwijl Nederland met dat land een overeenkomst heeft. Hier kunnen de landen elkaar van dienst zijn.

Het kabinet ziet al met al genoeg mogelijkheden om een stap te zetten, maar ingewijden op het Binnenhof benadrukken dat Nederland de komende maanden zeer behoedzaam en vooral achter de schermen zal opereren: als het Europese proces vastloopt, zit Nederland immers ook in de volgende regeringsperiode met een onopgelost probleem. Er moet nu even niets geforceerd worden.

Het voorstel van de Europese Commissie wordt op 8 oktober eerst besproken door de verantwoordelijke ministers en staatssecretarissen van de lidstaten. In december staat een Europese raad van regeringsleiders gepland. Wat Nederland betreft is er vooralsnog geen deadline bij de Europese onderhandelingen die nu volgen: met een kabinetsformatie voor de boeg, is de zweem van Europese solidariteit voorlopig zeer welkom.

Dat het ook op nationaal niveau nog ingewikkeld genoeg wordt, blijkt uit de eerste reacties van de Tweede Kamerfracties. De VVD vindt het voorstel ‘onvoldoende’, de ChristenUnie noemt het ‘een goede eerste stap’. D66 leest ‘een creatief voorstel, waarvan we moeten afwachten hoe het uitpakt’. GroenLinks, dat in de kabinetsformatie van 2017 op dit onderwerp afhaakte, vindt dat welwillende landen een ‘kopgroep’ moeten vormen om kansrijke asielzoekers een volwaardige procedure aan te bieden − mede om Griekenland en Italië te ontlasten.