Of een megaseller, of bijna niks

AMSTERDAM - Onwaarschijnlijke aantallen zijn er vorig jaar verkocht van de Vijftig tinten-trilogie, misschien wel op weg om het best verkochte boek in de historie te worden, na de Bijbel dan. Ook boeken over voetballers (Gijp, over René van der Gijp en Geen genade, over Andy van der Meijde) deden het met Sinterklaas en Kerst buitengewoon goed. Net als de laatste Jamie Oliver.

Maar daarna wordt het heel snel heel veel minder. 'Damesporno, de voetballers en koken, daar moeten we het van hebben. En dan houdt het ook op', zegt literair agent Paul Sebes. 'Als je alle andere verkochte boeken bij elkaar optelt, is die stapel kleiner dan die onvoorstelbare Vijftig tinten-hype. Midsellers bestaan steeds minder. Het is een megaseller, of het is bijna niks.'

Maar zelfs de zinderende belevenissen van de jonge, onbevangen literatuurstudente Anastasia Steele en haar mysterieuze miljardair Grey hebben de boekenbranche niet overeind kunnen houden. Volgens cijfers van Gfk daalde de omzet vorig jaar met 7,6 procent tot 544 miljoen euro. De marktonderzoeker wil de cijfers niet bevestigen, omdat ze vandaag officieel gepresenteerd worden op 'Vers voor de Pers', de beurs waar de boekenbranche de plannen voor het komende seizoen onthult. Daar lagen vroeger indrukwekkende stapels te glanzen, maar die tijd lijkt voorbij.

'De voorjaarscatalogus van Meulenhoff was altijd een telefoonboek. Nu lijkt het meer een folder', zegt Sebes. De teruglopende omzetten zijn ook zichtbaar in de winkelstraten. Volgens onderzoeksbureau Locatus daalde het aantal boekwinkels vorig jaar tot 728: 519 zelfstandige en 209 als onderdeel van een keten. Dat zijn er 38 minder dan aan het begin van het jaar. De redding van het prestigieuze Selexyz, dat bij De Slegte introk, is nog maar gedeeltelijk verwerkt in die cijfers.

Ruim 40 miljoen euro minder omzet en krap 5 procent minder boekwinkels - het is niet leuk, maar de schade voor het boekenvak is nog te overzien. En misschien blijven grote drama's de branche ook wel bespaard, want december was volgens de eerste schattingen redelijk goed. De feestmaand is essentieel voor de branche. De verkopen voor Sinterklaas en Kerst maken voor menig boekhandelaar en uitgever het verschil tussen stoppen of doorgaan.

Eind 2011 sneeuwde het en werden boeken vooral via de laptop aangeschaft, als ze al werden gekocht; het geschreven woord ondervindt hevige concurrentie van andere tijdsbestedingen, sociale media als Facebook bijvoorbeeld. Maar in de laatste week van 2012 werd voor 11,1 miljoen euro aan boeken verkocht, liefst een kwart meer dan een jaar eerder. De komende maanden moet blijken hoe sterk de branche is .

'Dan is het veel stiller in de winkels, al is het maar omdat de koopkracht blijft dalen', zegt Hans Janssen, directeur van Unieboek/Het Spectrum, bekend van onder meer de Prisma-pocketreeks en De Hongerspelen-trilogie. 'Maar de rekeningen blijven komen, en het personeel moet betaald worden.' December was wel goed, maar november was dramatisch. 'Door dat gedoe over de inkomensafhankelijke zorgpremie kwam er geen mens meer in de winkels.'

Bij literaire uitgevers groeien de zorgen. 'Het gaat dramatisch slecht. Iedereen heeft op de boekenbeurs in Frankfurt een pornografische trilogie aangeschaft, maar daar red je het ook niet mee', zegt een redacteur van een uitgeverij die niet met zijn naam in de krant wil. 'Vroeger had je titels waarvan altijd wel een stuk of tienduizend verkocht werden. Nu zijn dat er nog geen duizend. Dan kom je niet eens uit de kosten. Er gaan straks uitgevers failliet. Of er komen meer fusies.'

Om dat te voorkomen, beknibbelen de uitgevers op de kosten. Voorschotten voor auteurs worden verlaagd of geschrapt en beursbezoek wordt kritisch bekeken. 'Londen, Frankfurt en twee keer New York, dat was tot voor kort vrij normaal. Nu niet meer', zegt Paul Sebes. 'Ik hoorde onlangs van een uitgeverij waar twee vertrokken redacteuren niet worden vervangen. Bij een literaire uitgeverij is dat zomaar eenvijfde van het personeel.'

Uitgevers lijken verder te bezuinigen door eindelijk echt minder nieuwe titels op de markt te brengen. Dat beloven ze al jaren, omdat iedereen vindt dat er te veel matige boeken verschijnen, die het zicht ontnemen op het hoogstaande en belangrijke werk. Meulenhoff meldde vorig jaar al eenderde minder te gaan brengen, andere uitgevers lijken nu ook het mes te zetten in de 'spaghettimethode': zo veel mogelijk uitgeven in de hoop dat er een bestseller tussen zit.

Sebes maakt zich zorgen dat literaire fictie het slachtoffer wordt van deze trend. Ook veelbelovende debutanten komen moeilijker aan de bak. 'In de jaren negentig, toen ik nog bij Prometheus zat, hadden we soms wel vijf boeken in de toptien staan, van Connie Palmen tot Tim Krabbé. Maar nu? Tommy Wieringa doet het goed en Tonio loopt lekker door. Maar Thomas Rosenboom? En hoeveel zouden er verkocht zijn van VSV van Leon de Winter? Veertigduizend?'

Sebes houdt naar eigen zeggen het hoofd boven water door heel hard te werken en heel zuinig aan te doen. In 2013 wordt dat nóg harder werken en nóg zuiniger aan doen. En steeds nieuwe wegen blijven zoeken. 'Zo werken we vaker samen met film- en documentairemakers.'

De trend voor dit jaar weet Sebes ook al: damesporno. 'En niet alleen alle klonen die nu verschijnen, maar ook Vijftig tinten zelf. Mensen denken vaak dat zo'n hype weer snel voorbij is, maar dit gaat nog wel een tijdje door. Dat zag je bij Dan Brown ook, die met zijn historische thrillers eigenlijk de opvolger was van Umberto Eco, van wie we ook jaren plezier hebben gehad.'

E-BOOK ZIT NOG IN DE MARGE

Er wordt veel gesproken over e-books, maar verkocht worden ze in Nederland nog maar bescheiden: de omzet van de elektronische boeken voor tablets en e-readers verdubbelde vorig jaar weliswaar, maar dat was een stijging van 1,5 naar 3 procent van het totaal.

Er zijn hier minder apparaten en vooral ook veel minder titels beschikbaar dan in de VS en Groot-Brittannië, waar het digitale boek de papieren versie soms al passeert. Misschien geeft de komst van Amazon naar Nederland het aanbod een oppepper. De Amerikaanse webwinkel zou al bezig zijn medewerkers te werven. Ook Samsung wil hier een e-book-winkel gaan opzetten, meldt directeur Hans Janssen van Unieboek/het Spectrum, dat ook een eigen e-bookcatalogus heeft.

Nu is de markt nog vooral in handen van Apple en van Bol.com. Hoeveel boeken er online worden verkocht, is onduidelijk. Wel bleek eerder vorig jaar dat de verkoop via internet nog in de lift zit, en die van papieren boeken in stenen gebouwen in de min, vooral bij de ketens en de warenhuizen.

De boekenverkoop via supers als Albert Heijn, de nieuwe eigenaar van Bol.com, zou nog wel groeien. Volgens Janssen zal het papieren boek ook nooit helemaal verdwijnen, net als de zelfstandige boekwinkel. 'Boekwinkels die op de sociale media zitten, die goed advies geven en die zorgen dat er altijd wat te beleven is in en rond de zaak, die doen het ondanks de crisis gewoon goed.'

undefined