Nieuws
Oekraïense musea: Rusland pleegt ‘culturele genocide’ door Oekraïens erfgoed te vernielen of te stelen
Rusland is bezig met een ‘culturele genocide’ in Oekraïne. Sinds het begin van de oorlog worden Oekraïense musea, kerken, en andere culturele en religieuze instituten opzettelijk vernield of geplunderd door Russische troepen, met de bedoeling de Oekraïense identiteit te vernietigen.
Dat zegt Oksana Barsjinova, directielid van het Nationaal Kunst Museum in Kyiv – het Rijksmuseum van Oekraïne. Zij verwoordt de ervaring van zeven Oekraïense museumdirecteuren die in Nederland op bezoek zijn, op uitnodiging van Dutch Culture, een organisatie voor culturele samenwerking. ‘Op grote schaal wordt juist dat Oekraïense erfgoed verwoest of gestolen dat symbool staat voor wie wij zijn.’ Dat Rusland hierbij geregeld doelgericht te werk gaat, blijkt uit tal van voorbeelden, stellen Barsjinova en haar collega’s.
De Russen namen het streekmuseum van Novoajdar, in de oostelijke provincie Loehansk, na de annexatie in gebruik, vertelt Barsjinova. ‘Het museum bevatte zowel een etnografische collectie als kostuums en voorwerpen die te maken hebben met de lokale geschiedenis van de mijnbouw. Het was daarmee belangrijk voor de streekbewoners. De Russen hebben in het museum een expositie ingericht over de paramilitaire Wagnergroep.’
Ze noemt ook het museum gewijd aan de Oekraïense schilder Maria Prymatsjenko, in Ivankiv, iets ten noordwesten van Kyiv. Prymatsjenko (1909-1997) groeide uit tot een symbool voor Oekraïne, elementen uit haar folkloristische kunst worden vaak gebruikt in de Oekraïense nationale beeldtaal. ‘Meteen na de invasie werd een deel van de werken veiliggesteld door inwoners van Ivankiv. Net op tijd. Het museum werd vernietigd door een raket, waarbij schilderijen verloren zijn gegaan.’
Een grote, georganiseerde kunstroof vond plaats in de oostelijke stad Cherson, vlak voordat het Russische leger zich daar terugtrok in november. De roof werd achteraf gedocumenteerd door Human Rights Watch. Duizenden objecten, waaronder archeologische en religieuze voorwerpen, werden in vrachtwagens afgevoerd, volgens de mensenrechtenorganisatie, die de diefstallen aanmerkt als oorlogsmisdaden.
Orthodoxe kerk
Een kleine zestienhonderd cultureel belangrijke plekken zijn tot nu toe beschadigd of vernietigd door de oorlog, schat het Amerikaanse onderzoeksinstituut Smithsonian, dat onder meer satellietdata en beelden van sociale media analyseert. Behalve musea gaat het om archieven, kunstcentra, monumenten, religieuze en archeologische plaatsen. In meer dan vijfhonderd gevallen betreft het kerken of begraafplaatsen, volgens het instituut, ‘waarbij gebouwen van de Oekraïens-orthodoxe kerk een speciaal doelwit lijken’. In mei vorig jaar verbrak deze kerk alle banden met de Moskouse patriarch en Poetin-aanhanger Kirill I.
Dat veel van de in Oekraïne gestolen spullen terechtkomen in Rusland of in door Rusland bezette gebieden zoals de Krim, lijdt geen twijfel, volgens Ihor Posjivajlo. De directeur van het Maidanmuseum in Kyiv, deel van de groep die Nederland bezoekt, haalt een bericht aan van oktober uit Russische media. Daarin claimt Rusland zijn museumdepots te hebben uitgebreid met 44 duizend objecten ter waarde van 1 miljard roebel, omgerekend 12,5 miljoen euro.
Posjivajlo is medeoprichter van het Heritage Emergency Response Initiative (Heri), een internationaal netwerk dat Oekraïens erfgoed wil veiligstellen. Het Heri werkt nauw samen met het Nederlandse Cultural Emergengy Response, voorheen onderdeel van het Prins Claus Fonds. ‘Veel musea zijn erin geslaagd tenminste een deel van hun collectie te evacueren na de inval’, zegt hij, ‘maar er is nog veel hulp nodig in de vorm van geld, kennis en materiaal, ook voor documentatie van onze collecties.’ Om die reden maakt de groep een tour door Nederland, waarbij meerdere museum- en andere experts worden bezocht.
