Nukken en grillen van Kadhafi maken Libië ongrijpbaar
AMSTERDAM -Geen land in het Midden-Oosten zo lastig te doorgronden als Libië. 'Geloof nooit iemand die zegt dat hij Libië begrijpt', zegt een van de vier geraadpleegde Libië-deskundigen. Waarna een interessant exposé van 20 minuten over Libië volgt.
Iets valt er dus wel te zeggen over het buurland van Tunesië. Duidelijk is - en juist dat maakt het land zo ongrijpbaar - dat Libië een sterk gepersonaliseerd systeem heeft. Veel hangt af van de nukken en grillen van Moammar Kadhafi, de leider die geen leider zegt te zijn, hooguit 'gids'.
'De staatsinstellingen zijn zwak, alles wordt bepaald door Kadhafi en zijn familie en door leden van de Revolutionaire Beheersraad', zegt Heba Morayef, onderzoekster van Human Rights Watch.
Van een zelfbewuste middenklasse is geen sprake. De penetratie van internet is laag. Onafhankelijke organisaties bestaan niet. De enige niet-gouvernementele organisaties (ngo's) zijn in handen van kinderen van aanzienlijken, en met name van Saif, een van de zoons van Kadhafi.
De moderne Saif spreekt buiten Libië tot de verbeelding. Hij spreekt taal die het Westen graag wil horen, heeft het over mensenrechten en goed bestuur. Hij bezit twee kranten en een tv-zender. Sommigen zien in hem een hervormingsgezinde opvolger van zijn 68-jarige vader.
Maar de Libië-experts zijn sceptisch. 'Saif als leider? Ik heb dat nooit als reëel gezien', zegt de Belgisch-Amerikaanse politicoloog Dirk Vandewalle. 'Hij heeft geen eigen basis in de samenleving', zegt Ian Lesser van het German Marshall Fund.
De onafhankelijke opinies van Saif lijken oprecht, maar het is vader die de buitenlijnen van het speelveld bepaalt, en die zijn zoon soms gebruikt om een goede indruk te maken op het Westen. 'Kadhafi zelf is volkomen tegen het idee van een civil society', zegt Morayef. 'Mensen die ngo's probeerden op te zetten zijn vervolgd, sommigen kregen de doodstraf.'
De geheime politie en de knoet: in Libië is het niet anders dan elders in de regio. 'Het repressief apparaat zit buitengewoon goed in elkaar', volgens Vandewalle. 'In Tunesië kwam president Ben Ali elke week op tv om te zeggen dat de orde moest worden gehandhaafd. Kadhafi heeft dat helemaal niet nodig. De Libiërs weten precies wat ze wel en niet kunnen doen. Iedereen kent zijn plaats.'
Verder is Kadhafi's regeerstijl vooral een onnavolgbaar spel van verdeel-en-heers, zowel binnen de machtige families als tussen de diverse stammen. Patronage, het uitdelen van gunsten, speelt daarin een grote rol. 'Hij heeft genoeg geld om te zorgen dat mensen het regime niet in twijfel trekken', zegt Vandewalle.
Libië is een betrekkelijk rijke oliestaat. De afgelopen tien jaar zag het een behoorlijke groei. 'De staat voorziet in van alles', zegt Morayef. 'Sommigen hebben het minder, er is een inkomenskloof, maar niet heel groot. Omvangrijke protesten zijn er niet geweest.'
Nogmaals: dat komt ook doordat angst regeert. Bij een demonstratie tegen de Deense cartoons in februari 2007 in Tripoli, schoot de politie twaalf betogers dood. Toen een jaar later een herdenking van de gevallenen werd aangekondigd, werden de organisatoren opgepakt en veroordeeld tot celstraffen van 12 tot 25 jaar.
Dus een straatrevolte tegen de regering? De Libië-deskundigen zien het niet snel gebeuren. Lesser: 'Als er verandering komt, dan is het binnen het leiderschap. Onderlinge strijd van concurrerende groepen is waarschijnlijker dan een volksprotest.'
'Er is geen jong leiderschap dat de zaak kan overnemen', zegt Vandewalle. 'Als Kadhafi wegvalt, is er een vacuüm. Dan kan Libië in chaos vervallen.'
