'Nu moet de dioxine nog uit het hoofd weg'

KIRCHLINTELN - Als varkensboer Wolfgang Ritz de deur open doet, staat er een onverwachte grijns op zijn gezicht. Een half uur geleden is het telefoontje gekomen, drie dagen eerder dan toegezegd. Het was de veearts, dezelfde die dinsdag de boerderij liet sluiten. Na vier dagen angst is het 'acute gevaar' voor Ritz ineens geweken: de sluiting is opgeheven, het gehalte giftige dioxine in zijn veevoer bleek te laag om schadelijk te zijn.

Maar, zegt Ritz (47), de bittere gevolgen beginnen natuurlijk nu pas, zoals steeds bij schandalen rond voedsel. In de winkel laat men vlees liggen, inkopers betalen minder, reputatieschade groeit, Zuid-Korea stopt import, of anders Rusland wel. Want: al blijkt het dioxinegehalte ook bij veel andere boerenbedrijven mee te vallen: 'Nu moet de dioxine nog uit de hoofden van de mensen'.

Het is zaterdagmiddag in Kirchlinteln, een dorpje in de Duitse deelstaat Nedersaksen. Dit is de harde kern van het zogeheten 'dioxineschandaal'. Het Noord-Duitse bedrijf Harles & Jentzsch heeft industrieel vet voor veevoer verkocht dat daar absoluut niet voor bestemd was. De potentieel kankerverwekkende stof dioxine blijkt in hun vetten soms zelfs 77 maal overschreden.

Emotionele belasting

Sinds vorige maandag werden er in dit gebied daarom 4.468 boerderijen gesloten, om te onderzoeken bij welke boeren het vergiftigde voer gevaar voor mensen kan opleveren. In de loop van zondag zijn er alweer 3.000 vrijgegeven, maar op zaterdag is in het dorp de klap goed te merken. Bij de supermarkt loopt een vrouw snel weg, maar zegt nog wel emotioneel dat het een 'ramp' is. Ook zij is varkensboer: haar bedrijf is gesloten en zij weet niet of dat snel verandert.

Ritz, één van de weinige boeren die erover willen praten, zei het gesprek toe toen hij zelf nog gesloten was, en een schade van 'tig-duizenden euro's' vreesde. Hij begrijpt wel waarom veel boeren liever zwijgen. Ook voor zijn familie was de 'emotionele belasting' enorm: de varkenspest hebben ze weliswaar meegemaakt, maar dat was niet gevaarlijk voor mensen. 'Dit is een nieuw terrein, waarbij volkomen onduidelijk is wie moet opdraaien voor de kosten van de sluiting.'

Ritz wil, zegt hij, de onschuld van de boeren benadrukken. De mensen, zegt Ritz, 'geloven niet meer dat wij een persoonlijke band met de dieren hebben. Maar wij boeren leveren zuivere producten. Wij lijden mee als de dieren ziek worden.' Goed, hij sluit niet uit dat er ook boeren zijn die meer in geld geïnteresseerd zijn. Maar de schuld, zegt hij, ligt hier bij 'criminele machinaties' die met opzet illegale vetten hebben verkocht om winst te maken.

Ritz noemt zich een 'romantische boer' en een gesprek met hem over het dioxineschandaal gaat al gauw over de grote veranderingen in de landbouw. Want in de 20 jaar dat hij boer is, is het 'voedingsproductieproces' anoniemer geworden; zo zijn ook in zijn buurt veel kleine boeren en slachters verdwenen. En die anonimiteit heeft voor- en nadelen, zo bleek deze week weer eens.

Hij opent één van zijn stallen, waar de zeugen liggen. Ze springen op, knorren opgewonden. Voor stedelingen oogt Ritz boerderij onvervalst pittoresk, met zijn oude bomen en luikjes. Ritz is opgegroeid in de stad, maar heeft gekozen voor het beroep van zijn grootouders, uit verlangen naar 'eenheid met de natuur'.

De eerste jaren maakte hij het veevoer voor zijn varkens daarom zelf. Schaalvergroting bleek echter noodzakelijk om te blijven bestaan. Hij onderhoudt nog steeds een 'persoonlijke band' met zijn inmiddels 130 varkens, maar de voedingsproductie heeft hij uit handen gegeven.

Als er 'vertrouwen' is, zegt Ritz, is het geen punt dat hij op de voeding geen controle meer heeft. Zijn leverancier, die de dioxine bij zijn varkens bracht, kent hij al jaren. Ze hebben veel gebeld deze week, en 'kunnen elkaar recht in de ogen kijken'.

De lijnen voor en na hen worden steeds langer, en Ritz vindt dat daar 'systeemfouten' zitten. Het bedrijf dat de giftige vetten leverde, wordt ook gecontroleerd, alleen niet effectief genoeg. En als hij zijn vlees verkoopt, weet hij niet meer naar welk slager of snackbar het gaat. Die kan zijn vlees laten bederven, en daarmee ook weer een schandaal veroorzaken - waardoor de boeren weer getroffen worden.

Ritz rijdt naar het open veld, naar zijn stallen met slachtvarkens. Hij wilde er webcams ophangen. Boeren staan nu eenmaal 'in het oog van de openbaarheid', en zo kan men zien hoe het er echt aan toegaat.

Natuurlijk, hij begrijpt dat de boerderijen uit voorzorg gesloten zijn. Maar toch vraagt hij zich één ding af: had de kwestie in de media niet minder dramatisch gekund? Hysterie wil hij het niet noemen, maar 'twee weken wordt gedaan alsof de wereld ten onder gaat. Dat is niet zo.' Gevaarlijk is het niet, als je dioxine met mate binnenkrijgt. De financiële gevolgen, juist voor kleine boeren, kunnen door paniek bij consumenten nu groter worden dan de schade door de dioxinevervuiling, vreest hij.

Men moet namelijk niet vergeten, zegt hij: voedsel is alleen maar veiliger geworden, en zelfs bij ieder schandaal wordt het voedingsproces verder verbeterd. Dat zijn dan de voordelen aan de verzakelijking, aldus Ritz: als er minder kleine bedrijven zijn, wordt alles sneller controleerbaar en oplosbaar.

Maar hoe groot de controle ook wordt, risico's zullen nooit te vermijden zijn, zegt Ritz. Ook biologische dieren krijgen op het veld verontreiniging binnen, door vliegtuigafval of gif: 'Door onze manier van leven hebben we de natuur al lang veranderd.'