Nieuwste boek van Grass door critici unaniem gekraakt

Van onze correspondent

Willem Beusekamp

BONN

Toch worden er pagina's over vol geschreven, waarin de recensenten elkaar overtreffen in het bedenken van negatieve kwalificaties. Die Zeit eindigt deze week de lange rij hardvochtige besprekingen met de vaststelling dat Grass met het schrijven van 'dit kletsboek' afscheid heeft genomen van de literatuur. De grote Günter Grass door het lijfblad van de Duitse elite van zijn troon gestoten en gediskwalificeerd als een kletsmajoor.

In Ein weites Feld probeert de auteur van de wereldroman Die Blechtrommel (als film beloond met een Oscar) een vergelijking te maken tussen de Duitse eenwording in 1871 en de vereniging van DDR en BRD in 1990.

Daarbij put hij ruim uit het werk van de negentiende-eeuwse Duitse schrijver Theodor Fontane, met wie Grass zegt een bijzondere relatie te onderhouden.

De twee hoofdpersonen zijn beide 'Ossis'; een voormalig Gestapo-agent die in de DDR bij de Stasi gaat werken, en een eenvoudige kantoorklerk, die Fonty wordt genoemd en eveneens een groot kenner van het oeuvre van Fontane blijkt te zijn.

Fonty citeert herhaaldelijk Fontane, waarbij de lezer niet schijnt te kunnen ontdekken wat origineel Fontane is en wat door Grass is bijgewerkt. In lange dialogen en monologen bekritiseren deze personages de gevolgen van de val van de Muur en daaropvolgende 'kolonisatie' van de DDR.

Volgens àlle recensies blijft de eerste grote roman over de tweede Duitse vereniging steken in goedkope, naïeve en onbewezen vuilspuiterij. Op elke bladzijde herkent men de overbekende teleurstelling van Grass over de vorm waarin beide Duitse staten op 3 oktober 1990 werden verenigd. Daarbij zou de auteur niets laten zien van zijn briljante vertelkunst.

Nergens is sprake van enige spanning, intelligente constructies of diepgang. 'Over het technische handwerk valt niets te zeggen, omdat het helemaal niet aanwezig is', oordeelde Marcel Reich-Ranicki donderdagavond in zijn gevreesde cultuurprogramma Das literarische Quartett bij het ZDF. De enige niet-Duitse recensent, de Oostenrijkse Sigrid Löffler, probeerde Grass bij die gelegenheid nog enigszins in bescherming te nemen, maar moest rond middernacht, nadat de drie Duitse critici Grass hadden platgewalst, vaststellen: 'Het is uitzichtloos.'

Wie het boek nog niet heeft gelezen (het is volgende week pas te koop), kan zich niet aan de indruk onttrekken dat Grass' politieke denkbeelden een niet onbelangrijke rol hebben gespeeld bij de beoordeling van de roman. Tekenend in dit verband is het oordeel van het massablad Bild, dat de schrijver 'niet meer van zijn vaderland houdt'. Feit is dat Grass zich in de politieke discussie al lang voor de vereniging op een zijspoor heeft gerangeerd, vanwege zijn 'redelijk naïeve opvattingen', zoals het heet bij de SPD, de partij die door Grass langdurig werd ondersteund, maar waarmee hij sinds 1990 op voet van oorlog leeft.

Anderzijds is de kritiek op de roman zo gedetailleerd en in de meeste gevallen zo overtuigend geschreven, dat de lezer inderdaad het ergste moet vrezen. 'Hoe is het in godsnaam mogelijk, dat zoiets kon gebeuren, dat zo'n ervaren schrijver als Grass bijna achthonderd pagina's waardeloos, onleesbaar, dood proza heeft geproduceerd', zo vraagt Reich-Ranicki zich luidruchtig af. Niemand heeft tot nu toe het antwoord kunnen vinden. De schrijver zelf zwijgt.