Nieuwe kabinet gaat vooral uitgeven

Van onze Haagse redactie

DEN HAAG

Het gat tussen PvdA en VVD is 6,8 miljard gulden groot. Zoveel zit er tussen wat liberalen en sociaal-democraten de komende kabinetsperiode willen bezuinigen. Het was de week van cijfertjes vergelijken tussen de partijen in de formatie. Een aantal specialisten van de beoogde coalitiepartners legde de verkiezingsprogramma's naast elkaar en constateerden grote verschillen. Waar wil jij hoeveel geld eraf, en ik erbij?

Het belangrijkste dat het nieuwe kabinet gaat doen is geld uitgeven. Wat de onderhandelaars daarnaast moeten bespreken is waar dat geld vandaan moet komen. Door de economische groei komt er een aantal miljarden beschikbaar voor meer uitgaven.

Volgens een schatting van het Centraal Planbureau is de ruimte ongeveer 20 miljard gulden, als uitgegaan wordt van een groei van 2 procent per jaar. Dat is onvoldoende om aan alle wensen voor nieuwe uitgaven of intensiveringen tegemoet te komen.

Dus moet er op andere posten gesneden, ofwel worden omgebogen. Voor wie denkt dat de verschillen onoverkomelijk groot zijn: vier jaar geleden zat er wat ombuigingen betreft een gat van bijna negen miljard tussen PvdA en VVD. En waar praten we over? Het rijk geeft jaarlijks meer dan 200 miljard uit, dus de geschillen gaan over pakweg een tiende van het beleid.

D66 zit traditiegetrouw tussen de liberalen en sociaal-democraten in. Het gat tussen de wensen van de partijen voor extra uitgaven is kleiner: maximaal twee miljard.

Er zijn grote verschillen van inzicht over de posten waarop omgebogen moet worden. De VVD wil fors geld eraf bij de arbeidsvoorwaarden in de collectieve sector, de sociale zekerheid, de huursubsidie, de publieke omroep en bij de gezondheidszorg.

De PvdA wil dat allemaal niet of minder. De partij wil juist wel bezuinigen op Defensie. D66 denkt wat de ambtenarensalarissen en de sociale zekerheid betreft mee met de VVD, en wat het leger betreft met de PvdA.

Per saldo zijn de partijen het maar over krap drie miljard aan ombuigingen eens. Veel te weinig, oordelen de informateurs: er zal meer gevonden moeten worden.

Bij de intensiveringen is overeenstemming over pakweg vier miljard aan extra uitgaven. De partijen zijn het eens over meer geld voor onderwijs en zorg. Maar er is strijd over extra geld voor infrastructuur (VVD: meer wegen), sociale zekerheid en ontwikkelingssamenwerking (PvdA: 800 miljoen erbij).

De andere kant van de begroting, de inkomstenkant, levert misschien wel de grootste problemen op. De belastinginkomsten en daarmee samenhangend de lastenverlichtingen zijn belangrijk als instrument om banen te scheppen. De partijen zijn het eens dat er een nieuw belastingstelsel moet komen, en dat daarbij een netto lastenverlichting van bijna vijf tot ruim acht miljard gulden hoort. Maar de verschillen over de invulling van de wijzigingen zijn groot.

De grootste onenigheid bestaat over de belasting op arbeid. Die mag ruim 15 miljard gulden omlaag, maar PvdA denkt heel anders dan VVD en D66 over de wijze waarop dat moet gebeuren.

De laatste twee willen de belastingvrije som afschaffen, de aftrekpost waar hogere inkomens meer van profiteren dan lagere. De PvdA wil dat alleen als er een nieuwe heffingskorting komt. Dat is een vaste korting op de te betalen belasting waar de lagere inkomens meer van profiteren. Bovendien wil de PvdA niet dat de hoge inkomens van alle lastenverlichtingen meeprofiteren. Het verschil van mening hier beslaat al snel ruim tien miljard gulden.

De verwachting is dat de PvdA bij de ombuigingen concessies zal moeten doen, maar dat de partij daarmee bij de belastingen een tegenprestatie, de heffingskorting, zal willen afdwingen.

Maar voordat ze verder praten, willen de onderhandelaars precies weten hoeveel ruimte er nu echt is door de economische groei en het beleid van de afgelopen jaren. De 20 miljard die het CPB eerder berekende, is inmiddels weer achterhaald. Informateur Zalm gaat met de laatste cijfers van het CPB de ruimte berekenen. Daarna kunnen de messen echt op tafel.

Mike Ackermans