Reportage
Niet te controleren die donkere, natte grens
Terwijl de beelden van chaos op Kos, de migranten in Calais en wanhopige toestanden in Macedonië het debat over open of gesloten grenzen opzwepen, proberen kustwachters aan Europa's buitengrens bij Chios drama's te voorkomen.
Een lichtstreep zweeft over het donkere zeewater. Dat is de Mojito-club van Chios, zegt kustwacht Vaggelis. Een paar kilometer van de feestende Grieken en toeristen vandaan dobbert hij met zijn reddingsschip op de Egeïsche Zee. Onderuitgezakt hangt hij tegen het rubberen bootje dat hij het water ingooit als er migranten moeten worden gered. Zijn opgerookte sigaret wipt hij het water in.
Aan de andere kant van het water knipperen de rode lichtjes van de windmolens langs de Turkse kust. Misschien staat daar een groep migranten klaar om op net zo'n klein rubberbootje de zee op te gaan. Misschien zijn ze al onderweg. In de donkere kilometers zee tussen Turkije en Griekenland kun je ze nauwelijks zien. Alleen op de radar die zwiepend de stilte op de reddingsboot verstoort zou de motor van de migrantenboot kunnen oplichten als een klein stipje.
Als de telefoon van de kapitein gaat, begint de motor te ronken. Er is een groep migranten gesignaleerd bij de Griekse kust. Een stuk of 45 in een rubberbootje. De reddingsboot komt in beweging. Dan gaat de telefoon weer. Ze zijn zelf al aan land gekomen. De kapitein keert de boot. De motor valt stil. Alleen de radar blijft zwiepen.
'Liever vinden we helemaal geen migranten', zegt Vaggelis' collega Lefteris. Met een verrekijker met nachtvisie tuurt hij door het donker, terwijl hij met zijn collega's over het opnemen van vakantiedagen praat. De nachten op de boot vallen hem zwaar. Weinig slapen, oké. Maar die baby's die je van alle kanten worden aangereikt, daar kan hij slecht tegen. Hij doet het voor. Een baby in je ene arm, een baby in je andere arm. 'En dan? Waar leg je ze neer? We hebben maar weinig ruimte hier. Het is gevaarlijk. Baby's van 9 maanden. Waarom zou je ze meenemen op zo'n gevaarlijke reis?'
Mensenlevens redden
De Griekse kustwacht zit er doorheen. Meer dan 160 duizend migranten zijn dit jaar de grens overgestoken waarover zij gapend waken. Terwijl de beelden van chaos op Kos, massa's migranten in Calais en wanhopige toestanden in Macedonië discussies ontlokken over open of gesloten grenzen, proberen zij op deze Europese buitengrens drama's te voorkomen.
Hij valt niet te controleren, die donkere natte grens tussen Turkije en Griekenland. Kilometers zwart zeewater waarin je kunt verdrinken of voorbijvaren zonder dat iemand het ziet. Kleurt de zee 's ochtends weer blauw, dan verdwijnen de migrantenbootjes op de radar tussen de vele plezierbootjes. Worden de boten wel gesignaleerd, dat zijn ze niet te stoppen. 'Niet zonder mensenlevens in gevaar te brengen', zegt Lefteris.
Vaak steken de migranten zodra de boten van de kustwacht zien een mes in hun boot, uit angst dat ze anders niet worden gered. In het verleden duwde de Griekse kustwacht volgens mensenrechtenorganisaties geregeld migranten terug de grens over. Volgens Frontex, het Europese agentschap dat ook langs deze grens patrouilleert, gebeurde dat de afgelopen tijd niet meer. Wel zijn volgens Frontex dringend meer middelen nodig.
Sinds juli patrouilleren ook twee Nederlandse marechaussees voor Frontex voor de kust van Chios. Grensbewaking is hun taak, maar het is evengoed mensen redden. Willem Lelijveld van Clingelshouck (59) staat achter het roer. Hoe hard zijn boot gaat, wil hij niet zeggen, maar mannelijk vindt hij het wel. Eigenlijk valt wat hij aantreft hem nog mee. Dankbare mensen in mooie kleren, die selfies maken als ze zijn gered. Ze zijn een stuk minder uitgedroogd dan de migranten die hij bij eerdere missies in de buurt van Lampedusa na dagen varen van hun boten redde. Maar bij slecht weer wordt ook een overtocht van acht zeemijl gevaarlijk en hij heeft bootjes gezien waarin hij zelf niet de zee op zou durven.
'Vluchtelingenwerkgroep' binnen kabinet
Het kabinet stelt een werkgroep in waarin de meest betrokken bewindslieden gaan bekijken wat er 'anders en beter' kan in de aanpak van de grote stroom vluchtelingen die naar Europa komt. Dat heeft minister Lilianne Ploumen (Ontwikkelingssamenwerking) zondag gezegd in Buitenhof.
Nederland wil onderzoeken of het niet beter kan met de verdeling van de vluchtelingenstroom over Europa. Ook de hulp bij opvang in landen als Jordanië en Libanon, waar veel Syrische vluchtelingen worden opgevangen, kan worden verbeterd, zei Ploumen. De werkgroep staat onder voorzitterschap van staatssecretaris Klaas Dijkhoff (Veiligheid en Justitie), die gaat over asielbeleid. De ministers Bert Koenders (Buitenlandse Zaken), Jeanine Hennis (Defensie), Stef Blok (Wonen), en Ploumen zelf nemen zitting in de werkgroep.
De oppositie in de Tweede Kamer ziet niet veel in het voorstel om zo'n werkgroep voor de vluchtelingeproblematiek binnen het kabinet in te stellen. Woordvoerders van D66, GroenLinks, SP en PVV reageerden zondag sceptisch tot negatief.
'Ik dacht dat we zouden verdrinken'
'Het is een illusie dat we alle migranten kunnen zien', zegt de marechaussee. Als hij 's ochtends langs het eilandje Aignoussa vaart, drijven de resten van een rubberen boot voor de kust. Op het strand liggen de oranje zwemvesten van de inzittenden, die inmiddels halverwege de heuvel bij het strand zijn geklommen. Syrische mannen, kleuters, vrouwen met peuters.
'We hebben een rots geraakt', vertelt een van hen, de 29-jarige Ahmed uit Daraa. 'We konden het gat niet vinden. Het enige dat we konden doen, is water uit de boot scheppen. Met doorgesneden flesjes, onze handen, alles wat we konden gebruiken. Ik dacht dat we zouden verdrinken. Ik kan niet zwemmen.'
Op de meeste boten zitten vluchtelingen uit Syrië, zeggen de mannen van Frontex. Met hun patrouilles proberen ze de migratiestromen in kaart te brengen en informatie in te winnen over de smokkelaars die de reizen organiseren. De organisatie merkte dat Syriërs zijn gestopt via Libië te reizen, waar het met twee regeringen en de aanwezigheid van IS te gevaarlijk is.
In Turkije zijn de mensensmokkelaars niet gewapend en de overtocht naar Griekenland duurt in plaats van een paar dagen slechts een paar uur. Vergeleken met de meer dan 2.000 doden dit jaar op de Middellandse zee is de oversteek naar Griekenland met 60 doden relatief veilig.
'Ze blijven komen'
Informatie over de reizen en de organisatoren ervan is gewoon te vinden op internet. 'Op sociale media wordt er uitgebreid voor geadverteerd, met telefoonnummers erbij', zegt Frontex-woordvoerster Ewa Moncure. 'Maar die telefoonnummers worden voortdurend veranderd en als er al smokkelaars op de boten zitten, zijn het niet de mannen die verantwoordelijk zijn voor de activiteiten die miljoenen opbrengen. Het enige dat wij kunnen doen is informatie doorspelen naar de nationale autoriteiten, die het onderzoek kunnen voortzetten.'
Veel maakt het niet uit, zegt de assistent-havenmeester Christos Fragkias op Chios. Op de kaart aan zijn muur kan hij precies aanwijzen van waar de meeste migranten vertrekken, maar het gebied waar ze varen is groter dan hij met zijn drie reddingsboten kan bevaren.
De mannen die hij tot nu toe heeft kunnen arresteren waren werkloze Turkse twintigers. De grote smokkelaars zitten in Turkije en die zijn lastig te vinden. De migranten zijn sowieso niet te stoppen, voorspelt hij. 'Deze mensen komen uit oorlogsgebieden en zullen er alles aan doen om hun families te redden. Zolang de oorlog in Syrië doorgaat, blijven ze komen.'
