Niemand weet waar grenzen aan de grap liggen

Prinses Laurentien, die is echt lelijk, hoor! Ik vind echt: na koninklijke huwelijken zou er dopingcontrole moeten zijn. Zij heeft dingen op plekken, dat kan nooit de bedoeling zijn geweest.

Goedemorgen.

Don't shoot me: ik citeerde de komiek Raoul Heertje, in Dit was het nieuws in 2001. Het publiek gierde en toegegeven: toen ik het fragment woensdag terugzag, moest ook ik lachen. Misschien uit ongemak, maar mogelijk zeg ik dat maar uit politieke correctheid. Wat niet hielp: dat Linda de Mol vol onbenul de lippenstiftvlek uitwreef met goedbedoelde doodskusjes als: 'Ik vind haar eerlijk gezegd ook weer niet zó lelijk. Het is niet, zeg maar, helemaal niet te doen. Er valt nog best wat van te maken.'

Woensdag bekende Heertje dat hij zich nu schaamt voor de 'grap' over Laurentien. Mooi. Hij deed dat in debatcentrum De Balie. Daar discussieerde hij, met onder anderen tekenaar Jos Collignon, over de grenzen van satire. Journalist en activist Abulkasim Al-Jaberi ontbrak: hij kon er niet om lachen dat in hetzelfde zaaltje enkele dagen eerder plannen waren geopperd om 'beroepsmoslims' het land uit te zetten.

'Great. Simply fantastic. Best video ever!' Mooi, dat Jetta Klijnsma zo kan lachen om de grap die het team van Lubach op zondag maakte in een filmpje. Daarin werd ze aan Donald Trump voorgesteld als 'gehandicapte politicus die u belachelijk kunt maken': Jetta Klijnsma, From the ministry of Silly Walks.

Ik hoop dat ze het meent; in elk geval is het verreweg het verstandigst zo te reageren wanneer miljoenen lachen om de viral. En een invalide hoeft natuurlijk ook niet een leven lang gebukt te gaan onder zijn of haar handicap. Met een beetje zelfspot wandelt iederéén soepeler door het leven.

Maar hoe leuk wás de grap? Ik vond hem niet zó. Maar ik weet niet waarom ik wel moest lachen bij Heertje met Laurentien. Er zijn grenzen aan de grap, maar niemand weet waar die liggen. Het is soms wel zo bevrijdend ze over te steken. Dat maakt praten erover zo lastig; daarom zijn debatavondjes altijd oeverloos, zonder werkelijk kant of wal te raken.

Alles is context en conventie. Achtergrond, afkomst en (ongezegde) afspraak bepalen hoe de grap wordt gewaardeerd. Zodra daar onduidelijkheid over ontstaat, wordt de grap verkeerd begrepen. Toen het Haagse penozeduo Jacobse & Van Es van De Tegenpartij buiten de context van satire belandde, dachten velen instemmend dat het menens was. Ooit zal een politicus hun plan overnemen voor een nieuw Nederland: alle Grieken naar de eilandenprovincie Grieksel. Alle Afrikanen naar Tunesingen en de Turken naar Turkenburg, voorheen Drenthe ('Alle ruimte voor schapen'). Zonder grenzen vloeien satire en werkelijkheid steeds makkelijker in elkaar over.

Dit is overigens mijn laatste column op deze plek. Ik ga weer verder (media) kijken elders in de Volkskrant. Geen grap, wel een grens.