Nevroz

Nevroz is volgens de Koerden geen Turkse en geen islamitische feestdag en staat voor hen daarom geheel in het teken van het Koerdisch nationalisme. Dit tot irritatie van vele buurvolkeren.

Nevroz gaat terug tot het rijk van Meden en Perzen, dat zich uitstrekte van de Indus tot de Bosporus. Het feest zou gebaseerd zijn op de oud-Arische sage van Jima, de aardse zon, die terugkwam op aarde. Hij bracht haoma, een soort ambrozijn dat de dood overwint. Deze drug werd uit een plant geperst, maar als we proberen te achterhalen welk kruid dat precies geweest is, zakken we in een moeras van mythologische voorstellingen.

De Meden en de Perzen brachten met Nevroz zeven schalen naar de koning. Daarop lagen granen, peulvruchten, zaden, noten, water, melk en wijn. De koning, als de aardse zon, gaf ze leven.

De Koerden beweren de nakomelingen van de Meden te zijn, maar dat is omstreden. Zeker is dat de moderne Iraniërs de erfgenamen zijn van de oude Perzen. Nevroz wordt door iedereen erkend als een pre-islamitisch Perzisch feest, gewijd aan nieuwjaar en het koningshuis.

Het huidige fundamentalistische regime in Iran heeft een einde gemaakt aan 25 eeuwen monarchie en vond dat het ook afgelopen moest zijn met het heidense Nevroz. Maar ondanks alle televisie-uitzendingen en preken van de mullahs, is Nevroz nog steeds het belangrijkste feest in Iran. Traditie blijkt sterker dan dogma.

Het Perzisch nieuwjaar begint op de lente-equinox, als de equator van de zon de ecliptica van de aarde passeert. Dat was deze week op 20 maart om 9.03 's ochtends, Nederlandse tijd. Op welk tijdstip van de dag of nacht het ook moge vallen, op dit punt begint de viering. Dan trekt men nieuwe kleren aan en gaat men aan tafel.

De tafel is gedekt met zeven soorten magisch voedsel. Ze beginnen allemaal met een s: sier, een knoflook die barst van het leven en een krachtig sap heeft dat vergelijkbaar is met haoma. Er liggen zaden omsloten in vruchten: sieb, een appel, somagh, de bes van de looiersboom, en sendjed, een peerlijsterbes. Er staat serkeh, azijn. Dit vervangt de vroegere wijn die de islam nu verbiedt. Verder staat er sabreh: een bord met aarde waarop graan ontkiemt. Het ziet er lieflijk uit, als waterkers.

Verder ligt er een ei, als symbool van dierlijk leven, en een spiegel, zinnebeeld van licht. Een goudvissenkom staat voor levend water. Nergens zie je zoveel goudvissen als in de Iraanse huiskamers met Nevroz. De koran ligt erbij ten teken van bekering.

Het enige symbool dat daadwerkelijk gegeten wordt, naast een gewone maaltijd van rijst en vis, is samanoe. Dit gerecht wordt gemaakt van ontkiemde tarwe, zoals het ook op tafel staat. Daar perst men het sap uit, net als Jima ambrozijn perste uit haoma. Dit levenswater wordt gekookt met water, tarwemeel en noten: amandelen, hazelnoten en walnoten. Neem noten van het vorig seizoen, die nog niet al te droog zijn, want ze worden niet gepeld. De schillen lossen vanzelf op na twaalf uur koken. Tijdens het koken moet men continu blijven roeren. Dit wordt meestal gedaan door verschillende vrouwen die elkaar afwisselen. Na een paar uur wordt de brij rood en dan bruin. Uiteindelijk krijgt hij de dikte van amandelspijs en een zoete smaak.

Dertien dagen lang geniet men van samanoe en blijft de Nevroz-tafel staan. Dan wordt de viering afgesloten met een massale picknick in de open lucht. Verwacht geen militaire acties van Iran op 2 april.

De Koerden in Turkije is zo'n rijke traditie niet gegund. Hun Nevroz-viering werd bloedig onderdrukt, waardoor zij ondergronds ging en versnipperde. De Koerden leggen geen verband tussen Nevroz en een koningshuis. Godvruchtige Koerden beweren dat met nieuwjaar alle planten en levende wezens even naar de hemel gaan om nieuw leven ingeblazen te krijgen. Bovendien zijn veel Koerden marxistisch, wat ook verband houdt met de politieke lading die Nevroz gekregen heeft. Voor de Koerden is het vooral een feest geworden van politieke slogans, nationalistische vlaggen en verzet.

Na een jarenlang verbod heeft de Turkse regering zich plotseling herinnerd dat ook de Ottomaanse sultans Nevroz vierden. In een poging de Koerden de wind uit de zeilen te nemen is Nevroz nu een nationale Turkse feestdag geworden. De nieuwverkozen premier Yilmaz woonde donderdag een Nevroz-viering bij in oost-Turkije.

Vandaag komen in Nederland op verschillende plaatsen Meden en Perzen bijeen. Bij Unitas in Wageningen treden Iraanse en Koerdische dansgroepen op. Wie er heen gaat kan op zoek gaan naar haoma, het levenselixer dat iedereen vergeten is.