Neo-Gorbatsjovisten regeren Rusland 'Staat die economie regelt is illusie'

Van onze correspondent,

Bart Rijs

MOSKOU

De macht in Rusland is in handen gekomen van politieke veteranen die ooit behoorden tot de naaste medewerkers van de voormalige president Gorbatsjov.

De nieuwe premier Jevgeni Primakov, de nieuwe voorzitter van de Centrale Bank, Viktor Gerasjtsjenko, en de vice-premier die het economische beleid gaat coördineren, Joeri Masljoekov, vervulden leidende functies in de nadagen van de Sovjet-Unie.

Primakov gelooft net als zijn oude leermeester in een sterke staat, die discipline afdwingt en de markteconomie aan banden legt. In The Moscow Times karakteriseerde een commentator de nieuwe regeerders als neo-Gorbatsjovisten. We gaan een Rusland tegemoet 'dat het halfbakken étatisme van de perestrojka probeert toe te passen', voorspelde de krant.

Zowel de communistische hardliners als de apostelen van de vrije markt hebben geweigerd in de regering van Primakov te stappen. Communistenleider Zjoegonov wacht af of het beleid niet te liberaal zal zijn; hervormer Gajdar vroeg retorisch hoe snel 'de communistische regering de elementen van een vrijemarkteconomie in Rusland zal vernietigen'.

Primakov betoogde tijdens de eerste kabinetszitting dat de hervormingen doorgaan. 'Gepraat over rode wraak mist elke grond', verklaarde hij. Maar hij voegde eraan toe dat het beleid in het verleden te veel was gericht op de financiën en dat de echte economie werd genegeerd.

De meerderheid van de Russen is volgens een recente opiniepeiling blij met Primakov. Ze kunnen zich wel vinden in zijn kritiek op de uitvoering van de hervormingen. Buiten Moskou doet 80 procent van de Russen volgens een studie van het Instituut voor Sociaal-Economische Bevolkingsvraagstukken, niet meer mee aan de geldeconomie. Voor mensen die zich in leven houden met zelf geteelde aardappelen heeft de stabiliteit van de roebel weinig betekenis.

Maar experts verdenken de conservatieve planeconomen in de regering ervan dat ze de markt de nek om zullen draaien met overheidskredieten voor de noodlijdende industie, importquota's en de instelling van maximumprijzen. Ze kunnen zulke maatregelen alleen financieren met het bijdrukken van roebels, die pijlsnel in waarde zullen dalen.

'Het zijn echt vertegenwoordigers van het staatssocialisme', zegt Otto Latsis, econoom en commentator van het liberale dagblad Novye Izvestija. 'Ze zijn van een generatie die is opgevoed met het geloof dat de commando-economie haar superioriteit heeft bewezen door de overwinning op de nazi's en de verovering van de kosmos. Ze kunnen domweg niet bevatten dat alleen de vrije markt voor, laten we zeggen, goede en goedkope worst kan zorgen.'

Viktor Gerasjtsjenko werd door Gorbatsjov al eens aangesteld als hoofd van de Centrale Bank. Hij liet toen zoveel ongedekte roebels bijdrukken dat het Britse weekblad The Economist hem uitriep tot 'de slechtste bankier ter wereld'.

Niet de bescherming van de nationale munt, maar het aanjagen van de economie rekende hij tot zijn belangrijkste taak.

Toch roemt iedereen zijn intelligentie en ervaring - hij was een van de weinige Sovjet-bankiers die door zijn werk regelmatig in aanraking kwam met het financiële systeem van het Westen en leidde met succes een commerciële bank tot hij opnieuw werd benoemd tot 's lands bankier.

Masljoekov, die als vice-premier over het economisch beleid gaat, was een voorbeeldig bureaucraat die carrière maakte in de militaire industrie.

Gorbatsjov stelde hem aan als hoofd van Gosplan, de gigantische regelmachine die de Sovjet-economie moest besturen. Hij deed zijn best de wijd verbreidde corruptie en het favoritisme te bestrijden.

Maar toen hervormers voorstelden de centrale planning snel in te ruilen voor de vrije markt, ging hij dwarsliggen. Masljoekov is altijd lid gebleven van de communistische partij, die terug wil naar de geleide economie van vóór 1991.

Primakov heeft ook drie gematigde hervormers zijn kabinet binnengehaald.

Ze behoren tot de politieke clan van Viktor Tsjernomyrdin, die als premier vijf jaar lang tussen laveerde tussen hervormingen en restauratie.

De nieuwe minister van Financiën Alexandr Sjochin zei dat Rusland zich niet blind moest staren op de monetaire politiek, maar waarschuwde in één adem door voor het bijdrukken van roebels. 'De details van het economische beleid kunnen het verschil uitmaken tussen hyperinflatie of opkrabbelen uit de crisis.'

Primakov moet zorgen dat Rusland niet in de economische afgrond stort.

Het land heeft een buitenlandse schuld van 400 miljard gulden, de valutareserves zijn geslonken tot een magere 25 miljard, en de regering moet 15 miljard aan achterstallige lonen en uitkeringen zien op te hoesten.

Ondertussen ligt de import stil, raken winkels en bedrijven door hun voorraden heen, en gaat de koers van de roebel wild op en neer.

De erflaters van Gorbatsjov lijken het onmogelijke te willen. Als ze de markt werkelijk aan banden leggen, hoeven ze niet te rekenen op de onmisbare hulp van het Internationale Monetaire Fonds. Het fonds heeft het eerder overeengekomen financiële hulppakket van 45 miljard gulden voorlopig bevroren in afwachting van het beleid van de regering.

'Ze hebben hun kans onder Gorbatsjov gehad en zijn mislukt', zegt commentator Otto Latsis. 'Maar misschien moeten ze nog een keer mislukken. Dan begrijpen ze eindelijk dat het een illusie is dat de staat de economie kan regelen.'