Nederlandse leraren over aanslag op Parijse collega: ‘Ik durf niet uit te sluiten dat hier ook zoiets mogelijk is’

Ze zat in de auto toen ze het nieuws op de radio hoorde. Eenmaal thuis begon ze meteen op internet te zoeken. ‘Ik kon het bijna niet geloven. Was dit echt?’ Als docent maatschappijleer en geschiedenis op een middelbare school in Schiedam weet Bahar Karadavut hoe gevoelig sommige onderwerpen liggen.

Na de mislukte staatsgreep in Turkije vier jaar geleden waren er spanningen tussen haar leerlingen met een Turkse achtergrond. Op haar vorige school, een vmbo-school in Maassluis, vloog er tijdens een les over het Israëlisch-Palestijnse conflict eens een stoel door het lokaal. Maar dat een collega zoiets gruwelijks kon overkomen? ‘Dat was een klap die even moest bezinken.’

Het nieuws over de geschiedenisleraar die vrijdagmiddag in een rustige voorstad van Parijs werd vermoord na het tonen van een Charlie Hebdo-cartoon in de klas, is hard aangekomen bij veel leraren. Omdat het om een collega gaat, zegt Ton van der Schans, voorzitter van de vereniging van docenten geschiedenis en staatsinrichting. ‘Een vakgenoot van ons.’

Maar ook omdat het een vraag oproept waar hij zelf geen bevredigend antwoord op heeft. Zou zoiets ook in Nederland kunnen gebeuren? ‘Ik durf het niet uit te sluiten.’

Daarmee wil Van der Schans, zelf ook geschiedenisleraar, niet zeggen dat de situatie in het Nederlandse onderwijs vergelijkbaar is met scholen rondom Parijs. ‘Maar ook hier bestaat op sommige scholen echt spanning. De vraag is: waar houdt de spanning op en begint de situatie dreigend te worden?’

Spanning in klaslokaal

In 2015 bleek uit een onderzoek in opdracht van het ministerie van Onderwijs dat één op de vijf leraren moeite heeft om in de klas een gesprek te voeren over fundamentalisme. Bijna één op de zes docenten heeft moeite rechts-extremisme te bespreken.

Hoe hoog de spanning in het klaslokaal soms kan oplopen, blijkt keer op keer na schokkende nieuwsgebeurtenissen. Zo was er de school in Heemskerk waar ophef ontstond nadat een docent een Charlie Hebdo-poster had opgehangen. Op de poster was een zoenende profeet Mohammed te zien, met daarbij de tekst ‘l’amour plus fort que la haine’ – liefde is sterker dan haat. Nadat een aantal leerlingen daar ‘erg emotioneel’ op reageerde, liet de directie de poster weghalen.

Docent Patrick Woudstra, die burgerschapslessen geeft op een mbo-instelling in de omgeving van Doetinchem, herinnert zich dat zijn school een minuut stilte wilde houden om slachtoffers te herdenken. ‘Of dat na de aanslag op de Bataclan was, of de aanslag op Charlie Hebdo weet ik niet meer precies’. Feit was dat er collega’s waren die niet mee durfden te doen, ‘omdat sommige leerlingen het er niet mee eens waren en zich er niet aan zouden houden’, zegt Woudstra. ‘En dat op een school in de Achterhoek.’

Muziekles weigeren

Leon Meijs loopt over van dat soort verhalen. De openbare school in Limburg waar een groep jongens zo streng in de leer was dat ze weigerden nog naar de muziekles te gaan. De openbare basisschool in het midden van het land ‘met alleen maar islamitische leerlingen’ die gescheiden ouderavonden houdt: een voor vaders en een voor moeders. ‘Anders komt er niemand.’ De ROC in de grote stad die vorig jaar een ‘noodinterventie’ hield onder studenten, vanwege de ‘extreme haat’ tussen voor- en tegenstanders van Zwarte Piet.

Als trainer bij de Stichting School en Veiligheid helpt Meijs al acht jaar docenten om beter om gaan met dit soort spanningen. ‘De polarisatie loopt op’, signaleert hij. ‘Niet alleen als het gaat om leerlingen met een orthodox geloof. Je ziet ook de de anti-buitenlanderhouding toenemen.’ Docenten worden soms ‘overrompeld door de heftigheid’ waarmee leerlingen reageren, zegt Meijs. ‘Als dat een paar keer gebeurt, zijn er die zeggen: ik kan dit onderwerp maar beter vermijden.’

Docent Karadavut hoort weleens dat collega’s bepaalde onderwerpen liever niet bespreken. ‘Ze zijn bang dat ze meer kapot maken dan dat ze bereiken.’ Zelf zit ze anders in elkaar. ‘Ik vind dat het bij mijn vak hoort om moeilijke onderwerpen bespreekbaar te maken. Daar ben ik ook voor opgeleid.’

Zo liet ze op haar oude school, met voornamelijk Turkse en Marokkaanse leerlingen, de film Fitna van Geert Wilders zien. Ook de cartoons van Charlie Hebdo komen in haar lessen geregeld voorbij. ‘Sommige leerlingen vinden zo’n spotprent respectloos, maar daar kunnen we het dan over hebben.’

Het is precies hoe Ton van der Schans het graag ziet. De voorzitter van de vereniging docenten geschiedenis roept leraren op om ‘te blijven opkomen voor grondrechten’. Maar, zegt hij ook, hij heeft makkelijk praten, ‘als docent geschiedenis op een christelijke pabo’.

Veelzeggend is het feit dat Van der Schans de afgelopen dagen grote moeite had om aan de verzoeken van journalisten te voldoen. ‘Ze wilden graag een leraar spreken die hier veel mee te maken heeft, maar juist die docenten praten daar liever niet over. En dat begrijp ik.’

Klas vol spanning

De situatie wordt er in veel klaslokalen niet beter op na de aanslag in Parijs, verwacht Van der Schans. ‘Onderschat niet wat je vraagt van een docent. Het klinkt zo simpel, maar als je in een klas vol spanning staat, is het heel moeilijk. Docenten moeten daarin professioneel begeleid worden. Dat gebeurt al, maar dat moeten we intensiveren. Daar pleiten wij voor.’

‘Tot nu toe maken docenten zich vooral zorgen over veiligheid tussen groepen jongeren’, zegt trainer Leon Meijs. ‘Nu zullen sommige docenten zich afvragen: is het voor mij nog wel veilig?’

Na het nieuws over de aanslag in Parijs was ze ‘een beetje in shock’, zegt docent maatschappijleer Karadavut. Maar nadat het een paar dagen heeft kunnen bezinken, geeft het haar ‘een boost’ om moeilijke onderwerpen te blijven bespreken. Het is nu herfstvakantie in haar regio. Maar maandag staat de aanslag in Parijs op het programma. ‘Het is mijn taak om kinderen te leren over dit soort onderwerpen te praten. Hoe jonger hoe beter’, zegt ze. En: ‘We moeten ons de mond niet laten snoeren.’