Nieuws
Nederlandse boeren overtreden mestregels EU, Brussel begint (mede vanwege stikstofdebat) geen strafprocedure
Nederlandse boeren rijden tot bijna 50 procent meer mest uit over landbouwgrond dan de Europese Nitraatrichtlijn toestaat. Milieuorganisaties, politieke partijen en burgers kunnen naar de rechter stappen om een eind te maken aan deze overtreding van de Europese regels.
De uitzonderingspositie die Nederland in Brussel had bedongen waardoor boeren extra mest mochten uitrijden, liep op 31 december 2021 af. Sindsdien moeten Nederlandse boeren zich aan de striktere EU-eisen houden, wat ze niet doen. De Europese Commissie erkent dat Nederland de nitraatwetgeving schendt, maar begint vooralsnog geen strafprocedure tegen Nederland omdat Brussel nog met Den Haag overlegt over deze illegale praktijk. Een gang naar de Nederlandse rechter staat echter voor iedereen open, zeggen Commissie-ambtenaren.
De afwachtende houding bij de Commissie heeft ook te maken met de boerenprotesten en het verhitte stikstofdebat in Nederland. Een strafprocedure zou het conflict verder aanwakkeren, de Commissie gaat bemoeienis met zo’n gevoelige binnenlandse politieke kwestie liever uit de weg.
Uitzonderingspositie vervalt
De Nitraatrichtlijn is in 1991 ingevoerd om de kwaliteit van het grondwater te verbeteren. Nitraat is een stikstofverbinding die in mest voorkomt en in te hoge concentraties schadelijk is voor mens en milieu. De richtlijn schrijft voor dat maximaal 170 kilo stikstof per hectare per jaar mag worden uitgereden.
Sinds 2005 heeft Nederland telkens een uitzonderingspositie op de nitraatrichtlijn weten te bedingen. Die maakte het mogelijk dat boeren op zand- en lössgronden in Overijssel, Gelderland, Utrecht, Noord-Brabant en Limburg tot 230 kilo stikstof per hectare mochten uitrijden en in de overige provincies zelfs 250 kilo per hectare.
Die uitzonderingen – ‘derogaties’ in EU-jargon – zijn bedoeld om een land meer tijd te geven om, bijvoorbeeld met de inzet van nieuwe technieken, aan de richtlijn te voldoen. In Nederland is dat na zestien jaar nog steeds niet gelukt.
Staghouwer: moeizame gesprekken
Minister Henk Staghouwer van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit onderhandelt al maanden met de Commissie over verlenging van de derogatie met nog eens vier jaar, en voor dit jaar in ieder geval dezelfde ruimere mestregels als afgelopen jaren. ‘Deze gesprekken verlopen moeizaam’, schreef de bewindsman vorige week aan de Tweede Kamer. Hij beloofde snel ‘meer duidelijkheid te geven over het verloop van de gesprekken’.
Staghouwer belde afgelopen woensdag met eurocommissaris Virginijus Sinkevicius van Milieu. Dat gesprek verliep volgens betrokkenen ‘constructief’. Maar als er al een nieuwe uitzondering voor de Nederlandse boeren komt, zal die minder ruim zijn dan die van de afgelopen jaren.
Brussel eist dat het stikstofprobleem ‘aan de bron’ wordt aangepakt, wat neerkomt op minder mestproductie. De Commissie wil zekerheid dat de stikstofplannen effectief zijn en zonder verdere vertraging worden uitgevoerd. Niet alleen vanwege de bescherming van de waterkwaliteit, maar ook om ongelijkheid te voorkomen met lidstaten die zich wel aan de regels houden. Een besluit over een nieuwe uitzondering voor Nederland valt op zijn vroegst medio september.
‘Grote gevolgen’
Als Den Haag en Brussel geen akkoord bereiken heeft dat ‘op korte termijn grote gevolgen voor de mestmarkt in Nederland’, schreef Staghouwer aan de Tweede Kamer. Boeren moeten dan aan de Nitraatrichtlijn voldoen wat erop neerkomt dat ze 35 tot 47 procent minder mest mogen uitrijden op grond. Veehouders moeten hun mestoverschotten dan bewerken en exporteren, wat de kosten opdrijft. Staghouwer vreest dat dat het risico vergroot op illegaal mest uitrijden en andere vormen van mestfraude.
Het overtreden van de Nitraatrichtlijn is pijnlijk voor Nederland dat in de EU altijd hamert op naleving van de regels. In het verleden waren het Nederlandse ministers van Financiën die hun EU-collega’s regelmatig de les lazen over hun lakse interpretatie van Europese begrotingsregels. Premier Mark Rutte bekritiseerde afgelopen jaren tijdens EU-toppen de Poolse en Hongaarse premiers vanwege de uitholling van de rechtsstaat.
Naast Nederland hebben ook Denemarken, Vlaanderen, Ierland en Noord-Ierland toestemming om meer mest uit te rijden dan de Nitraatrichtlijn toestaat. Tegen Duitsland, Spanje en België is de Commissie een strafprocedure gestart vanwege overtreding van de regels.
