Nederland na de lockdown: ‘Dit wordt het grootste experiment dat we ooit hebben gedaan’

Premier Rutte waarschuwt dat versoepeling van de lockdown stap voor stap zal gaan. Epidemiologen studeren hard op die stappen. Wat zij zeker weten: ‘Het wordt niet meer hetzelfde als in januari.’

De feesten – die mist u misschien nog wel het meest. Nooit meer Koningsdag, carnaval, 5-meiviering of plaatselijk stadsfeest; nooit meer uzelf verliezen in een mensenmassa op een popfestival, of de energie voelen van een stadion vol sportliefhebbers. U weet: het is niet anders. Maar toch mist u het ontzettend.

Het is een jaar later, en corona heeft de wereld grondig veranderd. Zeker, we gaan weer naar werk en het openbare leven is weer min of meer op gang gekomen. Maar toch is er ook veel wat ontbreekt. Grote evenementen zijn voor onbepaalde tijd verboden. Voor musea, voorstellingen en kerkdiensten gelden strikte beperkingen. En even op vakantie naar het buitenland, zonder certificaat van ­immuniteit om te bewijzen dat u het coronavirus al heeft gehad – u begint er maar niet aan, met al die akelige tests op het vliegveld.

Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.

De restaurants en bioscopen zijn weer open, maar bij binnenkomst moet u uw postcode overleggen: alleen voor bezoekers uit de regio. Winkelen doet u op gespreide tijden en met een mondmasker op. Het openbaar vervoer reserveert u vooraf. En in openbare ruimtes zorgen doorzichtige schotten en strepen op de grond ervoor dat u van uw medemens gescheiden blijft. Alles om het virus, na de crisis van 2020, zo veel mogelijk in toom te houden.

‘Als dit voorbij is, zullen heel veel dingen anders zijn. Want maak niet de fout door te denken dat het weer hetzelfde zal worden als in januari’, waarschuwt epidemioloog Marc Bonten (UMC Utrecht). ‘Dit gaat verder dan geen handen meer geven en de deurkruk extra schoonmaken’, zegt ook modelonderzoeker Hans Heesterbeek (Universiteit Utrecht). ‘We zullen moeten accepteren dat het virus nog rondwaart en dat we het allemaal kunnen krijgen en overdragen. Alleen als we daarnaar handelen, kan de maatschappij weer voorzichtig open.’

Nu het coronavirus zich wat minder heftig roert, gaat het meer over die ene vraag: en nu? Het ziektedraaiboek van het RIVM mag dan in detail beschrijven welke maatregelen er bij een pandemie aan de orde zijn, over het einde ervan is het kortaf: ‘Er wordt teruggekeerd naar de normale werksituatie als voor de opschaling.’ Punt.

Terug naar normaal, hoe moet dat eigenlijk? Achter de schermen studeren epidemiologen zich daar suf op. Over een ding lijkt men het eens: de maatregelen zomaar schrappen is eigenlijk geen optie. Omdat er nog geen vaccin is en de meesten nog bevattelijk zijn voor het virus, zou het gedonder van voren af aan beginnen. ‘Misschien wel tien of twintig keer’, zegt hoogleraar Jan Kluytmans (UMC Utrecht), ‘voordat het virus is uitgewoed.’

Dus zit er maar een ding op: terug zoals we zijn gekomen, op kousenvoeten stapje voor stapje achteruit naar de uitgang. En intussen maar hopen dat het coronavirus niet ineens wakker schrikt en ons opnieuw in alle hevigheid bespringt.

‘Je zult allerlei creatieve manieren moeten vinden om sociale onthouding in stand te houden terwijl je de maatschappij weer van het slot haalt’, zegt epidemioloog Patricia Bruijning (UMC Utrecht). ‘En dat zul je moeten doen op een manier waarop het vol te houden is, wil je de bevolking gemotiveerd houden.’

‘We staan op het punt het grootste experiment uit te voeren dat we ooit hebben gedaan’, zegt Bonten. ‘Op een gegeven moment moet je toch de sprong in het diepe wagen. We zullen het midden moeten vinden tussen publieke acceptatie, de ziektelast binnen de perken houden en de verspreiding van het virus tegengaan. Dat wordt een hele legpuzzel.’

Scholen: voorzichtig weer open

De scholen, die gaan waarschijnlijk het eerst weer open, verwachten nagenoeg alle experts. Al dan niet gefaseerd, met de jongste kinderen het eerst. Niet voor niets was sluiting van de scholen de laatste grote maatregel die het kabinet afkondigde: wetenschappers denken dat het corona­virus zich niet vaak via kinderen verspreidt. ‘Plus dat de maatregel zeer belastend is voor mensen met jonge kinderen’, zegt Bruijning. ‘Ik denk dat het land ernaar snakt dat de scholen weer opengaan.’

Wel zal op school veel anders zijn dan voorheen, zo doen de heropende scholen in Japan, Singapore en China vermoeden. Zo zal men volwassenen zo veel mogelijk weghouden: geen ouders, opa’s of oma’s op het schoolplein, overblijven verplicht, geen evenementen met volwassenen erbij. Andere maatregelen die men in Azië nam: variabele schooltijden voor klassen om drukte te vermijden, de tafeltjes los van elkaar, extra aandacht voor hygiëne, en wie verhoging of verkoudheid heeft, direct naar huis.

Vrije tijd: lokaal en kleinschalig

Het is, met een zomer vol popfestivals en feesten voor de boeg, ‘een erg gevoelig punt’, beseft Bonten. ‘Maar eerlijk gezegd zie ik de evenementen voorlopig niet terugkomen’, zegt hij het maar gewoon zoals het is. ‘We weten wat voor boost dit ­virus heeft gekregen door carnaval’, zegt ook Bruijning. ‘Het is vervelend, maar daar hebben we van geleerd. Het is niet voor niets dat het kabinet al in een vroeg stadium heeft gezegd: we schrappen alle grote evenementen tot 1 juni.’

Epidemioloog Heesterbeek probeert zich intussen te verplaatsen in het virus. Die sluipende, levenloze korreltjes biologisch materiaal, die maar één doel hebben: zich voortplanten, door zich over zo veel mogelijk menselijke kelen te verspreiden. ‘Het virus wil nieuwe contacten maken. Lokaal mengen is dan minder erg dan niet-lokaal mengen’, redeneert hij. ‘Als tien mensen uit Uden naar een restaurant in Uden gaan, levert dat minder risico op dan wanneer ze naar een restaurant gaan in Groningen.’

Let dus op mobiliteit: mensen die het virus onbedoeld van hot naar her slepen. ‘Het is heel vervelend, maar met zijn allen van heinde en ver naar de Vierdaagse in Nijmegen, een concert in Amsterdam of een sportevenement in Groningen: doe maar niet’, zegt Heesterbeek.

Datzelfde geldt voor vakanties. Verwacht lange rijen aan de grenzen, reisverboden naar en uit bepaalde brandhaarden en medische tests op de vliegvelden, als elk land zijn eigen maatregelen neemt om het virus te weren. ‘Met de camper naar Italië rijden lijkt me nu niet handig’, zegt Heesterbeek.

Handhaving: testen of thuisblijven?

Of u nu licht verkouden bent, drie keer stevig niest of op reis bent geweest – collega’s en bekenden zullen u aankijken: zou jij niet eens gauw naar huis gaan? Want om de broze wapenstilstand met het virus te handhaven, is strakke bewaking nodig, zeggen alle experts. ‘Je moet iedere besmetting onmiddellijk opsporen, en erbovenop springen’, zegt Heesterbeek.

Ongecontroleerd zal iedere drager van het virus gemiddeld twee tot drie anderen besmetten, nemen wetenschappers aan. Om het virus in bedwang te houden, moet dat gemiddelde onder de één blijven: anders raken meer en meer mensen besmet. ‘Je moet dus 60 tot 70 procent van de geïnfecteerden op het spoor komen voordat ze iemand anders hebben besmet’, rekent Bonten voor.

Grote vraag is hoe dat in de praktijk moet. Door grootschalig te testen, min of meer naar model van Zuid-Korea, is een van de ideeën waarmee het kabinet speelt, zo maakte minister Hugo de Jonge gisteren bekend. Kom geïnfecteerden snel op het spoor, isoleer ze en waarschuw hun directe contacten, is daarachter het idee.

Hoewel iedereen het erover eens is dat testen op corona belangrijk is voor mensen uit risicogroepen en bijvoorbeeld zorgmedewerkers, zijn epidemiologen terughoudend over zomaar iedereen testen. Alleen al omdat tests er ook naast kunnen zitten: dan besmet u alsnog uw halve omgeving, omdat de test u ten onrechte gezond verklaarde.

‘Mijn gevoel zegt: maak het niet te ingewikkeld en blijf bij de geringste symptomen van verkoudheid of ziekte thuis tot je klachten voorbij zijn’, zegt Kluytmans. Dat is dus eigenlijk een van de eerste maatregelen die het kabinet nam: isoleer jezelf bij milde klachten. Kluytmans’ eigen Amphia Ziekenhuis in Breda heeft er goede ervaringen mee: ‘We doen het nu een maand, ons ziekteverzuim is maar 2 procent hoger dan vorig jaar en we zien geen problemen bij patiënten.’

En dan maar duimen dat het genoeg is. Het geniepige van het coronavirus is immers dat men het tamelijk ongemerkt kan meedragen. Je kriebelt aan je neus, raakt een deurknop aan: en hup, het virus is los. ‘Dat deel van de besmettingen loop je dus sowieso mis’, zegt Bonten.

De wereld na de afsluiting is al een ­wereld waarin ieder kuchje verdacht is en elke verhoging reden om thuis te blijven. Een wereld waarin we geregeld worden gecontroleerd – al dan niet met een wattenstaafje – en waar geregeld in thuisisolatie gaan de normaalste zaak van de wereld wordt.

Werken: anderhalvemetereconomie

De ‘anderhalvemetereconomie’. Sinds minister Wiebes van Economische Zaken dat woord twee weken geleden introduceerde, heeft het vleugels gekregen: eindelijk een mogelijkheid om het werken weer op gang te brengen. ‘Ik verwacht allerlei creatieve manieren om social distancing in stand te houden’, zegt Bruijning. ‘Want we weten dat het echt een heel belangrijke maatregel is.’

Vooral ondernemers zullen er alles aan doen om te voorkomen dat het land opnieuw in de economische diepvriesstand gaat. Denk aan permanente anderhalve-meter-afstandsstickers in winkels en op kantoren, aan extra hygiënemaatregelen, vaste thuiswerkdagen, verplichte coronatests en het zo veel mogelijk digitaal afhandelen van vergaderingen, zakelijke transacties en bestellingen.

Een lastige kwestie wordt het forenzen per openbaar vervoer. Ideeën lopen uiteen van vaste treincoupés – zodat u steeds met dezelfde mensen reist – tot het drastisch inkorten van de werkweek en, jawel, het dragen van mondkapjes. ‘Veel fietsen naar het werk lijkt me het devies’, zegt Kluytmans.

Het vooruitzicht: misschien nog een afsluiting

En dan maar hopen dat de maatregelen helpen. Volgens een vorige maand verschenen Britse modelstudie zou het kunnen uitlopen op ‘adaptief aanschakelen’, zoals wetenschappers dat noemen: de teugels een tijdje laten vieren en als het virus dan weer toeslaat, ze weer aantrekken. Dat kan erop neerkomen dat we de maatschappij nogmaals op slot doen, als blijkt dat het virus na de zomer weer zodanig om zich heen grijpt dat de ziekenhuizen en ic’s weer vol lopen.

Voor de langere termijn – de modellen gaan uit van enkele jaren – is het wachten op een vaccin. Of misschien zal de ‘groepsimmuniteit’ toenemen tot het punt waarop zoveel mensen de infectie hebben doorgemaakt dat het virus zich niet meer goed kan verspreiden en vanzelf uitdooft.

Maar zover is het nog niet. Kluytmans mag de vergelijking eigenlijk niet maken, weet hij. Maar hij doet het toch: ‘Met de oorlog. De bezetting. Jarenlang ellende en inperking van de vrijheid, tot de geallieerden zeiden: we gaan nu een heleboel levens opofferen om onze vrijheid te herwinnen.’

We zijn vergeten wat een échte crisis inhoudt, wil hij maar zeggen. ‘Ik denk dat je uit je hoofd moet zetten dat we hieruit kunnen komen zonder schade’, zegt hij. ‘Iedereen hoopt op een snelle, makkelijke oplossing. Maar iedere oplossing die je kiest, vergt grote offers. Dat besef moet, denk ik, nog een beetje in­dalen.’