Nederland ligt niet op schema in bestrijden van roken, overgewicht en overmatig alcoholgebruik

Wat is ook alweer het Preventieakkoord?

De doelen van het Preventieakkoord op lange termijn zijn een gezondere samenleving waarin nog maar 5 procent van de volwassenen rookt en overgewicht flink is teruggedrongen. Om dit te bereiken, maakten staatssecretaris Paul Blokhuis van Volksgezondheid en zeventig andere ondertekenaars, waaronder supermarkten en scholen, afspraken met elkaar. Het RIVM heeft de voortgang bestudeerd en concludeert: Nederland ligt niet op schema.

18 van de 39 tussendoelen voor 2020 bleken niet gehaald. Zo is ruim tweederde van de kinderboerderijen en beheerde speeltuinen inmiddels rookvrij, maar lang niet allemaal, zoals de bedoeling was. Van de verslavingszorginstellingen voldoet minder dan eentiende aan het strenge rookbeleid dat er had moeten gelden.

Voor 18-minners blijkt het nog te gemakkelijk om aan alcohol te komen, onder meer in sportkantines en via thuisbezorgdiensten. Bovendien zou de alcoholindustrie met concrete plannen komen om de impact van alcoholreclames op jongeren te beperken. Het is bij onderzoek gebleven.

Tot slot is in supermarktschappen het aandeel koek en banket met meer dan 200 calorieën per portie nog altijd hoger dan afgesproken. En waar de helft van de schoolkantines vorig jaar ‘gezond’ had moeten zijn, verdiende maar 42 procent dit predicaat.

Waar ging het mis?

Meerdere ondertekenaars en staatssecretaris Blokhuis wijzen de coronacrisis aan als grote vertrager. Door de pandemie hadden scholen, sportverenigingen en horecagelegenheden wel wat anders aan hun hoofd. Blokhuis schrijft aan de Kamer dat veel organisaties van plan zijn de vertraging in te halen. Hij wil in gesprek met de partijen die ver achterlopen op de doelstellingen.

Het virus zal ongetwijfeld hebben meegespeeld, zegt Maria Jansen, hoogleraar populatiegericht gezondheidsbeleid aan de Universiteit Maastricht, maar het is volgens haar geen excuus voor álle gemiste doelen.

Jansen zegt dat afspraken met de voeding- en drankindustrie al decennia moeizaam tot stand komen. Dat ziet ze bevestigd in het feit dat een deel van de ondertekenaars de afspraken niet is nagekomen. ‘Dit is allemaal op basis van welwillendheid, het is te vrijblijvend. Wat nodig is, is strengere regelgeving.’

Welke doelen zijn wel gehaald?

Staatssecretaris Blokhuis ‘telt zijn zegeningen’, laat hij in een reactie weten. Want er is ook het nodige wél gebeurd. Zo is inmiddels bij wet geregeld dat tabaksproducten alleen in neutrale verpakkingen en uit het zicht mogen worden verkocht. Ook zijn de accijns met een euro per pakje verhoogd. Het aantal volwassen rokers is in 2020 gedaald tot ongeveer 20 procent, zoals beoogt.

Ook doet de helft van de gemeenten mee aan het programma van de stichting Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG), waarbij ze zorgen dat kinderen opgroeien in een gezondere omgeving, bijvoorbeeld door watertappunten of speelvelden aan te leggen. Eerder dit jaar concludeerde de Rijksuniversiteit Groningen dat dit programma vooral bij kinderen in relatief arme wijken overgewicht heeft teruggedrongen.

Zijn de langetermijnambities nog haalbaar?

Het effect van het akkoord bestudeert het RIVM pas over twee jaar. Het instituut concludeerde echter al in 2018 dat de maatregelen in het Preventieakkoord onvoldoende zijn om de ambities op gebied van alcoholgebruik en overgewicht in 2040 te halen.

Afgelopen april presenteerde het RIVM een reeks mogelijke aanvullende maatregelen. Een van de belangrijkste: maak gezonde voeding goedkoper en belast ongezonde voeding en alcohol zwaarder. Ook Jansen leverde een bijdrage aan het onderzoek.

‘Als ik in een supermarkt kom, is de rij met chips langer dan die met appels en sinaasappels’, zegt de hoogleraar. ‘Dat beïnvloedt wat we kopen en daar komt de voedingsmiddelenindustrie nu te makkelijk mee weg, vind ik. De overheid laat dat gebeuren.’

Blokhuis schrijft aan de Kamer dat het aan de ondertekenaars van het akkoord, een nieuw kabinet en het parlement is om ‘van de kennis uit deze rapporten te profiteren en daarmee Nederland gezonder te maken’.