REPORTAGE
Natuurbegraven als lucratief verdienmodel
Een natuurbegraafplaats beginnen, is een uitkomst voor armlastige landgoedeigenaren en natuurorganisaties die leden verliezen. Ook Natuurmonumenten ziet er brood in. Maar hoe goed is dit voor de natuur? Er broeit verzet.
'Kun je het je voorstellen: 10.000 graven? Hier? Dat is meer dan er in Margraten liggen.' Adriaan van Abeelen, voorzitter van de regionale natuurorganisatie Het Groene Hart Brabant, kan er niet over uit. Resoluut beent hij door Landgoed Huis ter Heide, boven Tilburg, even resoluut houdt hij her en der halt om te wijzen naar onbestemde punten tussen de bomen. 'Het raadsel is: hoe kun je hier 425 kuilen graven per hectare? Om de vijf meter een kuil. Dat kan helemaal niet zonder de wortelstelsels kapot te rammen. En door bomen weg te halen.'
Van Abeelens organisatie heeft bezwaar gemaakt tegen de plannen van Natuurmonumenten en Natuurbegraven Nederland om 35 hectare van het gebied van 1.000 hectare om te vormen tot natuurbegraafplaats. Huis ter Heide is de eerste van vijftien natuurbegraafplaatsen die Natuurbegraven Nederland op terreinen van Natuurmonumenten gaat realiseren. Het bedrijf pacht daarbij de grond van de natuurorganisatie en neemt het beheer van de begraafplaats voor zijn rekening. De overeenkomst kan Natuurmonumenten over een periode van veertig jaar miljoenen opleveren, zo schat Van Abeelen. Verleidelijk ja, begrijpt hij, voor de terreinbeheerder die subsidies en contributies van leden ziet teruglopen. 'Ik snap ook wel waarom ze voor Huis ter Heide hebben gekozen. Het voormalige jachthuis is geschikt als ontvangstruimte. En ze beschouwen dit deel van het gebied als tweederangs natuur. Nou, daar denk ik anders over. En met mij de vele bezoekers die hier komen.'
En dus gaat Het Groene Hart Brabant bij de Raad van State in beroep tegen het bestemmingsplan voor het gebied. De natuurbegraafplaats zou aanvankelijk dit jaar worden opgeleverd, maar loopt nu vertraging op.
Van Abeelen houdt halt bij een paar enorme Douglassparren. 'Moet je die woudreuzen eens zien, dat is toch geweldig, een monumentaal stuk bos, in decennia gevormd. Maar dan zegt Natuurmonumenten: het zijn exoten, daarom kunnen ze weg. Een gelegenheidsargument.'
En dan die eiken, even verderop. Van Abeelen: 'Je ziet aan die eiken dat ze het maar net redden, want de waterstand staat hier permanent te laag vanwege de omliggende landbouw. Als je hier dan ook nog gaat graven, is dat de doodsteek.'
Wat Van Abeelen maar wil zeggen: 'Van natuurbegraven wordt de natuur niet beter. De bosbodem wordt massaal vernield voor het begraafrijp maken van het gebied. Er worden paden aangelegd, bomen gekapt, plantjes vertrapt en wat dacht je van al die protheses die mee de grond in gaan. En de chemische stoffen die een mensenlichaam in de loop van zijn leven heeft verzameld, het lood, de zware metalen en de medicijnresten. Ik heb ook bezwaar tegen het oneigenlijk inzetten van door leden bijeengebrachte middelen door Natuurmonumenten. Het zou anders zijn als ze nieuw verworven landbouwgrond zouden gebruiken. Maar ja, dat wil Natuurmonumenten niet, want ze zijn bang dat mensen dat niet aantrekkelijk vinden.'
Verdienmodel
Je zou natuurbegraven een trend kunnen noemen. Of beter: het beginnen van natuurbegraafplaatsen is een trend. Voor armlastige landgoedeigenaren en voor natuurorganisaties geldt het als een potentieel verdienmodel. Ze stellen een deel van hun gebied tijdelijk, voor een periode van dertig jaar, ter beschikking aan begrafenisondernemingen, daarna, als de begraafplaats vol is, nemen zij het beheer gewoon weer over. De graven worden niet geruimd, er zijn geen blijvende gedenktekens, hoogstens via gps kunnen nabestaanden na dertig jaar de exacte locatie van het graf achterhalen. Hoe groot de werkelijke interesse is bij het publiek, is onduidelijk. Misschien een paar duizend mensen hebben tot nu toe hun eigen lichaam 'terug aan de natuur' laten geven op één van de twintig bestaande natuurbegraafplaatsen, maar exacte cijfers wil de branche niet geven. Wel meldt Natuurbegraven Nederland, de grootste natuurbegraver, dat op modelbegraafplaats Heidepol bij Arnhem vorig jaar 250 begrafenissen plaatsvonden. Inmiddels zijn er tientallen nieuwe initiatieven voor begraafplaatsen in de natuur. Vooral in Gelderland is de interesse groot, vandaar dat de provincie regels wil opstellen om wildgroei tegen te gaan. Een heikel punt is daarbij het aantal toegestane graven per hectare. Op Heidepol hanteert Natuurbegraven Nederland een aantal van 425 graven per hectare, maar de provincie neigt naar een lager maximum. Landgoedeigenaren wijzen erop dat een natuurbegraafplaats dan al snel niet meer rendabel is, en dat gesubsidieerde natuurorganisaties zoals Natuurmonumenten dan een oneerlijk concurrentievoordeel hebben. Een paar landgoedeigenaren hebben die laatste kwestie al voorgelegd aan de Europese Commissie.
Iedere dag een begrafenisstoet
Met het concreet worden van de vele plannen groeit ook de bezorgdheid en het verzet. 'Geen doden in het bos,' staat er op het spandoek tussen twee bomen bij de Bed & Breakfast die Cathleen van de Akker samen met haar man runt in het Gelderse dorp Wapenveld. Ze hadden de pech dat de landgoedeigenaren aan weerszijden van hun huis plannen hebben voor een natuurbegraafplaats in de bossen op hun terrein. 'Dan heb je hier iedere dag een begrafenisstoet in het bos', zegt Cathleen van de Akker. 'En ik vind het ook geen prettig idee dat hier straks misschien meer dan tienduizend doden begraven liggen. Hoe fris is dat? En wat is dat voor een gekke wens om ten koste van de natuur en van de mensen die daar graag van genieten een eeuwigdurend plekje op te eisen. Dat is toch egoïstisch?'
Zeker, geeft ze toe, natuurlijk zijn haar bezwaren deels ingegeven door eigenbelang, maar: 'Ik vraag me af: wat gaat er met de bomen in dit gebied gebeuren? Worden dassenburchten niet verstoord? En worden de gebieden straks afgesloten voor bijvoorbeeld wilde zwijnen, uit angst dat graven misschien omgewoeld worden?' Van de Akker is niet de enige met bezwaren. Volgens Pieter Schoe, de drijvende kracht achter de website 'natuurbegraafplaats-waaromniet.nl', is natuurbegraven 'vooral heel veel marketing'. 'Er is nauwelijks vraag, maar wordt er actief vraag gecreëerd.'
'Ach,' zegt Gé Peterink, eigenaar van natuurbegraafplaats Weverslo bij Venray, Limburg, 'ik heb alle procedures doorlopen en heb alle bezwaren tot tevredenheid van rechters kunnen weerleggen. Het streven is dat de natuur er juist op vooruit gaat.' Peterink is ook voorzitter van de onlangs opgerichte brancheorganisatie van de natuurbegravers, Brana. Die ontwikkelde een keurmerk en een 'gedragscode' voor natuurbegraafplaatsen. Peterink: 'Daarin staat bijvoorbeeld dat iedere begraafplaats een natuurbeleidsplan moet hebben en uitvoeren. Dat wordt gecontroleerd.'
'Als je van natuur houdt, ga je er niet in liggen'
Verstoring vindt er natuurlijk altijd plaats, zegt Hans de Molenaar, hoofdauteur van het in 2009 verschenen Alterra-rapport Terug naar de Natuur, over de (milieu)effecten van natuurbegraven en asverstrooiing. 'Door de graverij en door betreding van bezoekers verstoor je de bodem. En je voegt meststoffen toe aan de natuur. En die wil je nu juist uit natuurgebieden houden.'
Maar de effecten zijn gering, stelt De Molenaar. En de milieubelasting door metalen, medicijnen en andere stoffen is niet significant. 'Zeker op voormalige landbouwgronden en in productiebos kan natuurbegraven weinig kwaad, als je voorkomt dat er contact is met grondwater. Een andere vraag is: moet je het willen? Persoonlijk zou ik zeggen: als je van natuur houdt, ga je er juist niet in liggen.'
Dassenburcht
Roy van Boekel, initiatiefnemer en directielid van Natuurbegraven Nederland, denkt zelfs dat de natuur er per saldo op vooruit gaat door natuurbegraafplaatsen. 'Op Heidepol is het aantal planten en dieren meer dan verdubbeld sinds 2012. Er is een dassenburcht op het terrein, die was onbewoond toen wij begonnen, nu is hij bewoond.' En nee, zegt Van Boekel, de dassen hebben nog geen graf uitgegraven. 'Terwijl ze wel volop gebruik maken van het terrein.' Volgens Van Boekel onderschatten de tegenstanders hoeveel aandacht zijn bedrijf besteedt aan de ecologische kant van de zaak. 'We laten vooraf de natuurwaarden inventariseren, en proberen plekken te kiezen waarbij je bijvoorbeeld makkelijk twee open plekken in een productiebos kunt verbinden. We voegen ook wat toe.' Ook in Schaijk, in Brabant, verzetten bewoners zich tegen de komst van een natuurbegraafplaats. Van Boekel: 'Maar we hebben daar landbouwgrond gekocht die grenst aan een natuurgebied. Die grond krijgt nu dus een natuurbestemming. Dat is dus winst. Er zit daar ook een dassenburcht. Het gebied wordt zo natuurlijk mogelijk ingericht en we planten er een hoogstamboomgaard, met valfruit voor de dassen. Ook in Huis ter Heide willen we natuur toevoegen. '
Volgens Claudia Majoor, medewerker natuurbegraven van Natuurmonumenten is er dan ook weinig schokkends aan de hand in Huis ter Heide. 'Er is vooraf goed naar gekeken door ecologen en hydrologen, waarbij we uitgaan van onze natuurvisie voor dat gebied. Onze stelregel is: een activiteit mag nooit onze corebusiness, natuurbescherming, in de weg zitten, maar moet die juist versterken. We gaan dus ook kijken hoe wij dat elders in het gebied kunnen doen. Als er gekapt moet worden, dan wordt dat gecompenseerd.' Majoor kan overigens melden dat de geplande kap van de Douglassparren niet doorgaat. 'En we zijn nog in gesprek. Ik heb goede hoop dat we er samen uitkomen en dat de procedure bij de Raad van State niet doorgaat.'
Volgens Majoor is wel degelijk sprake van een toenemende vraag naar begraven in de natuur. 'Sinds wij hebben gemeld dat we hiermee bezig zijn krijg ik vooral enthousiaste reacties, en vragen van leden die geïnteresseerd zijn.' Ze beaamt dat het natuurbegraven past in de zoektocht naar nieuwe manieren om natuurbescherming te financieren. Volgens Majoor komen niet alle natuurbegraafplaatsen in bestaande natuurgebieden, zoals Adriaan van Abeelen stelt. 'We kijken juist ook naar nieuwe, voor de natuur verworven landbouwgronden.' Ze voegt toe dat de verenigingsraad van Natuurmonumenten natuurbegraven heeft goedgekeurd.
Adriaan van Abeelen is verre van overtuigd. 'Natuurmonumenten zou zijn leden moeten raadplegen over de wenselijkheid van begraafplaatsen op hun terreinen. Verscheidene leden aan wie wij het hebben gevraagd, waren niet op de hoogtevan deze plannen. Kennelijk is hierover niet goed gecommuniceerd.'
Bij de ingang van het landgoed melden zich dan prompt twee leden van Natuurmonumenten, een ouder echtpaar. Hun vraag: 'Weet u misschien waar die nieuwe begraafplaats komt?' Ze zijn mogelijk geïnteresseerd, vertellen ze. Adriaan van Abeelen neemt het woord: 'Zeker, ik kan u wel zeggen waar de begraafplaats is gepland. Maar mag ik u dan ook even wijzen op de nadelen van natuurbegraven?'
Verbetering: In een eerdere versie van dit artikel werd de website natuurbegraafplaats-waaromniet.nl natuurbegraven-waaromniet.nl genoemd.
Ontvang elke dag de Volkskrant Avond Nieuwsbrief in uw mailbox, met het nieuws van vandaag, tv-tips voor vanavond, en alvast zes artikelen uit de krant van morgen. Schrijf u hier in.
