‘Naar de hel met Shell’, roepen bezorgde bewoners van Zuid-Afrika’s Wildkust

Nu Shell van een Zuid-Afrikaanse rechter toestemming heeft gekregen om voor de kust naar olie te zoeken, staat de bevolking op haar achterste benen. Het onderwatergeknal is funest voor het toerisme en voor de zeedieren, vrezen actievoerders. Ook zij stappen nu naar de rechter. ‘De geesten van onze voorouders huizen daar.’

Nee, de meer dan 100 meter lange Amazon Warrior en zijn luchtdrukkanonnen kun je vanaf de zanderige oevers van de Wildkust niet zien varen, maar dat stelt Bonisile Mzobe (44) allerminst gerust. Wat gebeurt er als de Amazon Warrior, in zijn onderzoeksgebied op 20 kilometer afstand van het vasteland, zijn luide onderwaterknallen loslaat? Dan stuit Shell, de opdrachtgever van het schip, misschien op olie en gas. Maar Mzobe vraagt zich vooral af: ‘Wat voor gevolgen heeft dit voor de vissen hier vlak voor mijn voeten?’

Hoe belangrijk de zee voor haar is, laat Mzobe zien door kloekmoedig in de bulderende branding te springen. Gehuld in zwarte sokken die haar tegen de rotsen moeten beschermen, speurt ze de bodem af naar mosselen, waterslakken en andere eetbare oceaanbewoners. Nadat Mzobe een paar keer flink kopje onder is gegaan, komt ze triomfantelijk uit de golven tevoorschijn, met in haar handen twee kleine kreeften. ‘Die kan ik mooi verkopen voor 20 rand (1,10 euro) per stuk; ik heb geld nodig om het lesgeld van mijn zoon te kunnen betalen’, zegt ze als ze op een rots gaat zitten en het zilte water van haar hoofd veegt. ‘Zoals je ziet, leven we hier van de zee.’

Mzobe tekent lang niet als enige fel protest aan tegen de plannen van Shell om seismisch onderzoek te laten verrichten in een oceaangebied zo groot als Overijssel en Drenthe bij elkaar. Een groep bezorgde bewoners van de ruim 200 kilometer lange, haast ongerepte Wildkust in Zuid-Afrika doet op 14 december bij het gerechtshof van de provincie Oostkaap een ultieme poging om Shell te stoppen, nadat een andere rechtbank vorige week vrijdag reeds groen licht aan het bedrijf had gegeven. Die uitspraak maakte in Zuid-Afrika een golf van protest los: in grote steden als Johannesburg, Durban, Port Elizabeth en Kaapstad gingen afgelopen week honderden mensen de straten op, met spandoeken en plakkaten met de tekst ‘To hell with Shell’. Een in Oostkaap gevestigde uitbater van meer dan dertig benzinestations had toen al uit protest besloten om voortaan geen zaken meer met Shell te doen, en op internet is een petitie tegen Shell inmiddels al ruim 400 duizend keer ondertekend.

Akoestische wereld

Ook wetenschappers maken zich zorgen over het seismisch onderzoek, dat er in de praktijk op neerkomt dat de Amazon Warrior vier of vijf maanden lang elke tien seconden geluidsgolven afvuurt waarmee tot diep in de oceaanbodem olie- en gasvoorraden kunnen worden gedetecteerd. Studies wijzen uit dat zowel plankton als grote zoogdieren, tot walvissen aan toe, schade kunnen ondervinden van de decibellen en de trillingen, stelt Judy Mann, een expert van de SAAMBR, de Zuid-Afrikaanse Organisatie voor Onderzoek naar Mariene Biologie. ‘De oceaan is een akoestische wereld. In tegenstelling tot licht reikt geluid extreem ver in zeewater, en zeezoogdieren en veel vissen en ongewervelden zijn afhankelijk van geluid om voedsel te vinden, te paren, roofdieren te vermijden, te navigeren en te communiceren.’

Shell zegt dat het seismisch onderzoek ‘bewust’ gepland staat in de Zuid-Afrikaanse zomer, omdat de Antarctische bultruggen en andere grote walvissoorten zich rond deze tijd een stuk zuidelijker bevinden. Ook houden onafhankelijke experts aan boord van de Amazon Warrior 24 uur per dag een zone van 500 meter rondom het schip in de gaten om te zien of er zeebeesten zitten, aldus Shell. Dient er zich een dier aan, dan worden de seismische activiteiten eventjes stilgelegd, zo luidt de belofte.

Rob Nettleton maakt zich desondanks grote zorgen. Hij verzorgt vanuit het plaatsje Port St. Johns aan de Wildkust boot- en duiktochten tijdens de sardinetrek, een natuurspektakel waarbij miljoenen sardientjes van de koele zuidkant van Zuid-Afrika de warmere wateren in het noorden opzoeken, met in hun kielzog walvissen, dolfijnen en andere dieren. ‘Duizenden toeristen komen daar elk jaar tussen mei en juli op af, de sardinetrek is het zee-equivalent van de beroemde migratie van wilde dieren in het Serengeti-wildpark in Tanzania en Kenia, maar ik krijg nu al bezorgde telefoontjes of het volgend jaar allemaal wel doorgaat’, zo vertelt Nettleton, die met zijn bedrijfje Offshore Africa aan een tiental mensen werk verschaft, via de telefoon.

Het doemscenario voor Nettleton en de andere bewoners van de Wildkust is dat Shell olie aanboort en er zich in de toekomst een olielekkage voordoet. ‘Denk aan de Deepwater Horizon’, zegt Nettleton, doelend op het boorplatform van BP dat in 2010 ontplofte en een milieuramp in de Golf van Mexico veroorzaakte. Mocht er bij de Wildkust olie in de zee belanden, dan maakt de uitzonderlijk snelle zeestroom, de Agulhas, een opruimactie bijzonder moeilijk, zo waarschuwt bioloog Mann.

Stroomtekorten

Shell spiegelt op zijn beurt Zuid-Afrika een betere energievoorziening voor: olie maakt het land minder afhankelijk van de import van brandstof, en gas helpt bij het opwekken van elektriciteit. Zuid-Afrikanen gaan al jarenlang gebukt onder stroomtekorten, al ligt dat ook aan het wanbestuur bij het nationale elektriciteitsbedrijf, Eskom. Volgens Shell kan gas Zuid-Afrika zelfs helpen om zijn CO2-voetafdruk te verkleinen: de productie van elektriciteit leunt nu nog zwaar op uiterst vervuilende kolen.

Bruce van Niekerk (45) vindt dit allemaal maar hypocriet gepraat van Shell. Hoewel Van Niekerk zijn handen vol heeft aan zijn organisatie voor hondenwelzijn, maakt hij graag tijd vrij om te demonstreren. Zo kijkt hij tijdens het protest van afgelopen zondag nabij het kustplaatsje Port Edward instemmend naar de tekst ‘Geen olie!’ die metersgroot in het zand staat geschreven.

Wat Van Niekerk vooral steekt, is dat Shell bij Zuid-Afrika naar fossiele grondstoffen zoekt terwijl het bedrijf duizenden kilometers verderop, thuis in Europa, de mond vol heeft van klimaatbewustzijn en een transitie naar groene energie, een transitie waarvan het belang vorige maand ook nog eens onderstreept werd in Schotland, tijdens de mondiale klimaattop COP26. ‘Shell praat met een gespleten tong’, concludeert Van Niekerk, waarna hij op zijn blote voeten driftig weg probeert te benen door het rulle zand.

Ongeveer een kilometer landinwaarts, op een hoge, met gras begroeide heuvel die uitzicht biedt op de witte schuimkoppen langs de kust, levert Nonhle Mbuthuma (45) niet alleen kritiek op Shell, maar ook op de Zuid-Afrikaanse regering. ‘Onze politici luisteren te weinig naar ons, ze drukken hun samenwerking met Shell gewoon door’, zo betoogt Mbuthuma naast enkele huisjes in pasteltinten van de Mpondo, zoals de inheemse bevolkingsgroep langs de Wildkust heet. ‘En dat terwijl de zee voor ons een spirituele betekenis heeft, de geesten van onze voorouders huizen daar’, zegt ze, wijzend naar de golven in de verte.

Moed put Mbuthuma uit haar al meer dan vijftien jaar durende verzet tegen een Australisch bedrijf dat bij haar in de omgeving een titaniummijn wil bouwen. Mbuthuma is een van de gangmakers achter de protestacties en slepende rechtszaken waarmee de mijnbouwers nog altijd buiten de deur worden gehouden. Geeft de rechter volgende week opnieuw toestemming aan Shell om toch aan de slag te gaan, dan gaat Muthumba gewoon door met protesteren. ‘Ik kan ons grondgebied niet opgeven. Als je de grond onder je voeten opgeeft, geef je álles op.’