Na ‘de lelijkste formatie ooit’ heeft België eindelijk een nieuwe regering. Waarom duurde dat zo lang?

Zestien maanden formeren, dat moet een wereldrecord zijn.

Dat is het net niet. Als ze het record hadden willen verbreken, had het land tot 17 november zonder regering moeten blijven. Belgische politieke partijen hebben er 494 dagen over gedaan om tot een akkoord te komen, en de langste formatie ooit werd na 541 dagen afgerond. Dat was overigens ook in België, en leverde in 2011 de regering Di Rupo op.

Straks wordt België geregeerd door de Vivaldi-coalitie. Waar komt die naam vandaan?

Deze verwijst naar het muziekstuk ‘De vier jaargetijden’. Het blauw van de liberalen staat daarbij voor de winter, het groen van de groenen voor de lente, het rood van de socialisten voor de zomer, en het oranje van de christendemocraten voor de herfst.

De coalitie bestaat overigens niet uit vier, maar uit zeven partijen: PS (socialisten, Franstalig), MR (liberalen, Franstalig), Ecolo (groen, Franstalig), sp.a (socialisten, Vlaams), Open Vld (liberalen, Vlaams), Groenen (groen, Vlaams), en CD&V (christendemocraten, Vlaams).

Welke koers kunnen wij van hen verwachten?

Het zijn niet alleen veel partijen die samen één programma moesten schrijven, de ideologische verschillen zijn ook nog eens groot. Het is dus niet verrassend dat daar een vrij zouteloos regeerakkoord uit is voortgekomen: een braaf programma, met voor elk van de politieke kleuren iets lekkers. Er komen investeringen in het spoor, bij justitie en de politie, en een minimumpensioen van 1.500 euro, maar ook een fiscale ondersteuning van ondernemingen.

De Waalse PS is de grootste partij van de coalitie, maar het Vlaamse Open Vld levert de premier: Alexander De Croo. Punt is dat België al drie Waalse premiers op rij heeft gehad, en dat de Vivaldi-coalitie in Vlaanderen bovendien geen meerderheid heeft. Een Franstalige premier zou het idee van Franstalige dominantie hebben versterkt – iets wat in Vlaanderen zeer gevoelig ligt. Bovendien is De Croo als voormalig vicepremier en minister van Financiën zeer ervaren, en heeft hij in het verleden weinig brokken gemaakt.

Waarom heeft het zo gruwelijk lang geduurd?

‘Het was de lelijkste formatie ooit’, zegt politicoloog Carl Devos aan de telefoon. Hij heeft politici er de afgelopen zestien maanden in zijn columns voor De Morgen en later Het Laatste Nieuws regelmatig van langs gegeven: ze waren te beroerd om over hun eigen schaduw heen te stappen en aan het landsbelang te denken. ‘Er werden zoveel veto’s uitgesproken’, zegt hij nu, ‘zoveel spelletjes gespeeld, het was niet om aan te zien.’

Toegegeven, het was een lastige puzzel: de grote winnaar in Vlaanderen was het extreemrechtse Vlaams Belang, maar daar wilde vrijwel niemand mee regeren, en hetzelfde gold voor de extreemlinkse winnaar in Wallonië, de PTB. Samen hadden deze twee partijen 30 van de 150 zetels veroverd, wat betekent dat er maar 120 ‘bruikbare’ zetels waren om een coalitie te vormen. De twee grootste partijen weigerden echter met elkaar in zee te gaan, links en rechts stonden tegenover elkaar, en het centrum was afgezwakt. ‘Het was hemeltergend’, zegt politicoloog Dave Sinardet aan de telefoon. ‘Er zaten alleen maar verliezers aan de onderhandelingstafel en iedereen was bang voor compromissen.’

Waarom lukte het nu dan wel?

Op een gegeven moment was duidelijk dat de twee grootste partijen (de socialistische Waalse PS en de rechts-nationalistische Vlaamse N-VA) echt niet met elkaar zouden gaan samenwerken, waarop pas serieus naar andere combinaties werd gekeken. Toen doemde de datum van 1 oktober op: dan verloopt de termijn van demissionair premier Sophie Wilmès, en moet zij het parlement opnieuw om het vertrouwen vragen.

De Vivaldi-partijen wilden op die dag koste wat kost met een nieuwe regering klaarstaan, en zetten de eindsprint in: vorige week woensdag werden er twee formateurs aangesteld, het akkoord is in één week geschreven. Woensdag moeten de partijen het nog snel voorleggen aan hun achterban en de poppetjes bij de portefeuilles invullen. Donderdag leggen de bewindslieden hun eed af bij de koning. ‘We hebben een zestien maanden lange aanloop gehad’, merkt Sinardet op, ‘maar daarna volgde de snelste formatie ooit’.

Wat zijn de verwachtingen?

Door die razendsnelle formatie zijn er nog veel open eindjes in het regeerakkoord, en dat is natuurlijk een potentieel mijnenveld. Bovendien is het na zo’n zure formatie, waarbij de machtige partijvoorzitters soms vechtend over straat rolden, spannend of dit geen ‘kibbelkabinet’ gaat worden. Vertrouwen, toch een van de belangrijkste elementen in een coalitie, lijkt er niet te zijn. Er hangt dus veel af van de samenstelling van de regeringsploeg, waar wellicht nog een goede dynamiek kan ontstaan. ‘Maar het gevaar blijft dat de partijvoorzitters zich overal als een stelletje schoonmoeders mee blijven bemoeien’, zegt Devos. ‘In dat geval wordt het lastig regeren met zeven partijen.’