Na anderhalf jaar op 1,5 meter afstand verdwijnen de bordjes, linten en stickers

Nog ruim een week en dan draagt Nederland de meest opmerkelijke volksgezondheidsmaatregel sinds mensenheugenis ten grave: de 1,5 meter afstand. Hoeveel ziektegevallen heeft al dat afstand houden eigenlijk gescheeld? Een terugblik.

Die pijlen op de grond. Bezie de coronacrisis van de afgelopen twintig maanden en dit springt misschien nog wel wat het meeste in het oog, meer nog dan het mondkapje in de trein of het spatscherm voor de balie: de instructie om afstand te houden, altijd en overal. De regel drijft groepen bioscoopbezoekers uiteen tot losse plukjes, zorgt ervoor dat mensen elkaar met een knikje begroeten en liet bij sommige demonstraties de mensen in omcirkelde vakjes staan.

Het was minister Bruno Bruins die de woorden ‘1,5 meter’ als eerste hardop uitsprak, als een haast terloopse toevoeging op de maatregelen van maart vorig jaar: de scholen en horeca dicht, iedereen werkt thuis. ‘We vragen alle Nederlanders bovendien om waar mogelijk gepaste afstand van elkaar te bewaren’, zei de minister. ‘Als richtlijn kunt u ongeveer 1,5 meter afstand hanteren.’

Voor kenners was dat geen verrassing. Al generaties lang staat in de medische instructieboeken te lezen dat het bij luchtwegziekten, van tuberculose tot griep, zin heeft om afstand tot de patiënt te houden. ‘Dit is een standaardmaatregel’, zegt infectieziektemodelleur Jacco Wallinga van het RIVM. ‘Doe een paar stappen achteruit, dat scheelt alweer.’

Tijdens de campagne Grip op griep (2008) adviseerde de overheid om uit de buurt te blijven van grieppatiënten. En voor mensen met taaislijmziekte gold al langer: houd afstand tot andere patiënten, om overdracht van schadelijke ziektekiemen te voorkomen.

Maar in een wereld waar iedereen corona onder de leden kan hebben – de ziekte kan zich immers onder de radar verspreiden, door op het oog nog kerngezonde mensen – besloot men voor de zekerheid iedereen als potentiële patiënt te beschouwen. Houd afstand tot iedereen! Bruins’ verzoek werd een harde regel, het betonnen fundament van het coronabeleid: houd een paar passen afstand, altijd, overal.

Zo ontstond een verkeerspark van looproutes, afstandsbordjes en afzetlinten – een anderhalvemetersamenleving, zoals premier Rutte het begin april 2020 noemde. Bij de WHO werd dat 1 meter, in Engelstalige landen 6 voet, in weer andere landen 2 meter: hoe ver ‘een paar passen’ precies is, verschilt kennelijk per bevolking.

Huidhonger

Echt wennen wilde het maar niet. Bedrijven, winkeliers, scholen, kerken en de cultuursector kwamen erachter dat al dat afstand houden in de praktijk best onhandig is. Moeilijk om je eraan te houden, legde ook onderzoek van de RIVM Gedragsunit bloot. Vooral in de winkel, op het werk en op feestjes blijkt maar een minderheid erin te slagen zich aan de regel te houden.

1,5 meter afstand houden is schadelijk, begonnen sommigen zelfs te roepen. Onze weerstand tegen ziekte zou erdoor afnemen, aldus een wilde (en onbewezen) theorie. We zouden ten onder gaan aan ‘huidhonger’. Of voorgoed veranderen in afstandelijke robots, voorbestemd om elkaar tot in lengte der dagen koeltjes van een afstandje toe te knikken in plaats van een ferme handdruk te geven of te omhelzen.

Weg met die afstandsregel! Zet liever een raam open; het virus verspreidt zich immers door de lucht, stelden weer anderen. Al vroeg in de epidemie werd immers duidelijk dat het virus zich geregeld ook veel verder dan 1,5 meter verspreidt, met name in binnenruimten waar men zingt, schreeuwt of gewoon druk praat. Wat heeft 1,5 meter afstand houden dan nog voor zin?

Maar in een televisiedebat met Maurice de Hond wees hoogleraar infectieziektepreventie Andreas Voss er fijntjes op dat de meeste besmettingen in ons land toch echt ontstonden nádat de zangkoren, clubs en kroegen waren gesloten. Dit waren duidelijk besmettingen doordat familieleden, vrienden of collega’s elkaars virus hadden ingeademd. In Rotterdam bevestigden frettenexperimenten: besmetting op afstand kán, maar van dichtbij is de kans veel groter.

Terug in de draaiboeken

Een vervelende maatregel dus, en geen garantie tegen álle besmettingen, maar wel een die werkt. In medisch tijdschrift The Lancet reconstrueerden wetenschappers dat 1 meter afstand de kans op besmetting ongeveer vijfmaal verkleint, 2 meter afstand zelfs tienmaal. Het RIVM bevroeg duizenden Nederlanders naar hun coronagedrag, daaruit bleek dat hoe slechter men zich aan de afstandsregel hield, des te vaker was men geïnfecteerd geraakt.

Dat zal niet het hele verhaal zijn, erkent Wallinga, een van onderzoekers. ‘De regel doet ertoe, dat staat vast, maar je kunt het precieze effect nooit los zien van andere maatregelen. Mensen die zich aan de 1,5 meter houden, doen vast op meer manieren voorzichtig.’ Zo wijst Voss erop dat de afstandsregel ook tot resultaat heeft dat minder mensen tegelijk samenkomen. ‘En we weten dat minder drukte óók helpt.’

Nu valt het doek voor de anderhalvemetersamenleving. Nog elf nachtjes slapen en samenkomen binnen twee armlengtes afstand is weer toegestaan. Weer met oma knuffelen, zoals dat spreekwoordelijk is gaan heten – alsof knuffelen met oma’s voorheen volkssport nummer 1 was. De 1,5 meter afstand verdwijnt dan weer in de draaiboeken, wellicht tot de volgende keer.

Advies

‘We zeggen niet: houd vooral géén afstand meer’, benadrukt Wallinga. ‘Als maatregel tegen besmettingen, of dat nu tegen corona is of griep of verkoudheid, is afstand houden nog steeds effectief. Maar het is wat disproportioneel geworden om het nu te handhaven.’

Met die enigszins gemengde gevoelens neemt ook Voss afscheid van de looproutes, bordjes en stickers. ‘Uiteindelijk blijft het een feit dat afstand houden nuttig is. Ik hoop persoonlijk dan ook dat we het, hoewel niet meer een verplichting, nog steeds beschouwen als een advies: houd afstand waar dat enigszins kan.’