Mysterieuze macht op de financiële markten

Stephen Vinson is een succesvolle en gelukkige zakenbankier, totdat hij door een foutje in de administratie plotseling een pakket aandelen krijgt in de Federal Reserve - de centrale banken van VS. Hij wordt per ongeluk uitgenodigd voor een exclusieve bijeenkomst in Zwitserland, waar corrupte bankiers van de Fed blijken samen te spannen met terroristische organisaties om de financiële markten in paniek te brengen. Vinson valt door de mand, wordt het doelwit van een nietsontziende achtervolging en verliest zijn geld, zijn geluk en zijn identiteit.

In zijn boek Federal schetst de van oorsprong Nederlandse zakenbankier Hotse Langeraar een schrikbeeld van de Fed. Het Federal Reserve System - het stelsel van centrale banken - leent zich perfect voor een financiële thriller. Net als de vrijmetselaarsloge, de Bilderberg-conferentie en de kerkelijke organisatie Opus Dei wekt het de schijn van een duister genootschap. Hoewel de Fed prat gaat op transparantie is een complottheorie nooit ver weg. Alleen al de maandelijkse vergaderingen spreken tot de verbeelding: meer dan geblindeerde auto's die op een afgelegen locatie een gebarricadeerd gebouw binnenrijden is er niet van te zien. Van de notulen wordt wel geroepen dat ze gemanipuleerd zijn, of zelfs helemaal verzonnen, van een vergadering die nooit heeft plaatsgevonden.

Het mysterie begint eigenlijk al met het feit dat de Fed pas honderd jaar bestaat, terwijl alle andere westerse landen al veel langer centrale banken hebben. In de VS waren twee eerdere pogingen voor een dergelijk instituut in de 19de eeuw mislukt. In 1907 brak een financiële crisis uit - de Knickerbocker-paniek - die tot een bankrun leidde. Omdat er geen centrale bank was, moest de machtige bankier John Pierpont Morgan de concurrenten van de liquiditeiten voorzien die nodig waren om een ineenstorting van het systeem te voorkomen.

Op verzoek van Morgan en zijn medebankiers werd een commissie onder leiding van de Republikeinse Senator Nelson Aldrich opgericht, die de wenselijkheid van de vorming van een centrale bank moest onderzoeken. Honderd bankiers deden mee. Zij wezen een van hogerhand geleide centrale bank, zoals die in Groot-Brittannië, Duitsland of Frankrijk, af. Gekozen werd voor een particuliere associatie van banken die de geldroulatie op gang moest houden. Hierdoor bleven ze baas in eigen huis. Bezwaren dat de bankiers te veel grip zouden houden op de geldhoeveelheid en daardoor de kredietkraan te vaak dicht zouden houden ten koste van bedrijven werden weggewuifd.

Uiteindelijk werd besloten tot oprichting van twaalf regionale centrale banken, die volledig in particuliere handen zouden blijven en onafhankelijk zouden functioneren. Daarboven zou een bestuur komen van zeven door de president benoemde functionarissen, zodat ook de overheid enige grip zou krijgen. De gouverneur uit New Jersey, Woodrow Wilson, werd benaderd om het plan te steunen. Die wilde meewerken op voorwaarde dat de bankiers hem met onbeperkte financiële middelen zouden steunen als hij een gooi zou doen naar het presidentschap. De bankiers gingen akkoord, Wilson nam deel aan de campagne, werd president, joeg de wet op 22 december door het congres (toen de meeste leden al op kerstreces waren) en tekende de wet op 23 december 1913, waarmee de oprichting van de Fed een feit was.

Een van de felste tegenstanders van de Fed was het Congreslid Charles Lindbergh sr., de vader van de man die ruim tien jaar later als eerste van de VS naar Europa zou vliegen. 'Het systeem is particulier met als enig doel zo veel mogelijk winst te behalen met het geld van andere mensen', riep hij. De voorzitter van het bestuur van de twaalf centrale banken was in zijn ogen niet meer dan een marionet van het grootkapitaal. Een andere criticus was voormalig president Theodore Roosevelt, die zei dat achter de zichtbare regering 'een onzichtbare regering zat die geen loyaliteit had of verantwoordelijkheid hoefde af te leggen aan het volk'.

Honderd jaar later zijn de twaalf centrale banken nog altijd in handen van de particuliere banken. Zij hebben het recht als enige dollarbiljetten te drukken zonder dat er reserves tegenover staan. Om te laten zien dat de Fed werkelijk de controle over het geld heeft, staat op alle Amerikaanse bankbiljetten niet 'US Note' maar 'Federal Reserve Note'. Het biljet geeft een 'oninbare' vordering op de centrale banken, niet op de staat.

Nadat in 1944 in Bretton Woods de dollar tot officiële reservevaluta van de wereld werd uitgeroepen, heeft de Amerikaanse munt zich snel wereldwijd verspreid, waardoor de invloed van de Fed op de wereldeconomie is toegenomen. Al in de jaren vijftig en zestig plaatsten Europese bedrijven en overheden buiten de VS leningen in dollars die eurodollars werden genoemd. In de jaren zeventig kregen de Arabische landen enorme tegoeden aan oliedollars. Continu worden pogingen gedaan de macht van de dollar in te perken. In 2009 stelde China nog voor een 'mandje' van verschillende valuta te introduceren, maar van het plan kwam niets terecht.

De dollar is het belangrijkste betaalmiddel in de internationale handel gebleven. Meer dan 80 procent van alle handelstransacties in de wereld wordt in dollars afgerekend. Het leeuwendeel van de deviezen van alle centrale banken bestaat uit dollars. Alleen China heeft al 3 biljoen (3.000 miljard) aan dollartegoeden. Sommige landen (Ecuador, El Salvador, de Nederlandse Antillen, Oost-Timor, de Maagdeneilanden) hebben niet eens meer een eigen munt en hebben de dollar als de enige officiële valuta geadopteerd. In veel meer landen is de dollar de belangrijkste valuta in het informele circuit, omdat de eigen munt niet wordt vertrouwd.

De Fed heeft zelf geen idee meer over de totale hoeveelheid dollars die wereldwijd in omloop zijn of op tegoeden uitstaan. De Fed publiceert nog wel de zogenoemde M1 (al het chartale geld en direct opvraagbare girale tegoeden) en M2 (M1 plus kortlopende deposito's), maar sinds 2005 al niet meer de M3 (M2 plus repo's, dollars in geldfondsen enz), omdat daar geen betrouwbare cijfers meer van zijn.

De buitenwereld heeft geen enkele invloed op de hoeveelheid dollars die over de wereld wordt uitgestrooid. Het monetaire beleid wordt exclusief in de VS bepaald zonder enige ruggespraak met de internationale gemeenschap. Sinds het begin van de crisis heeft de Fed 3 biljoen dollar aan extra liquiditeiten in de markt gebracht, die consumenten in de VS zouden moeten aansporen te consumeren en bedrijven te investeren. Maar een groot deel is weggestroomd naar opkomende landen waar er veel hogere rendementen mee konden worden behaald. Deze landen zijn zeer gevoelig voor besluiten van de Federal Reserve. Zo gauw die de geldhoeveelheid verkrapt, zoals dit voorjaar gebeurde met de aankondiging van de Fed de huidige stimulering te stoppen, kan de rente in de VS zelf stijgen en vloeien die miljarden weer terug naar Amerika. Hierdoor komen de eigen valuta onder grote druk te staan.

Het machtigste orgaan van de Fed is het openmarktcomité dat elke maand bijeenkomt en het monetaire beleid bepaalt. In dat comité hebben op roulatiebasis vijf van de twaalf presidenten van de regionale centrale banken een zetel - vertegenwoordigers van de private banken - naast de door de overheid benoemde zeven gouverneurs van de Federal Reserve Board. Wat zij met de geldpers doen, is belangrijker dan wat de presidenten doen met de wetten. De belangrijkste man is de voorzitter van de Board of Governors en tevens het openmarktcomité. Hij houdt kantoor op een steenworp afstand van het Witte Huis in Washington DC.

Elke beweging van de Fed wordt internationaal gevolgd. In de jaren negentig ontwikkelde zich zelfs de onofficiële wetenschap van de greenspanologie. Analisten bestudeerden nauwgezet elk woord, elke klemtoon en elke stilte van de toenmalig voorzitter van de Fed Alan Greenspan, in de hoop daaruit conclusies te kunnen trekken over de toekomstige koers. Inmiddels is daar ook de studie van de handgebaren en fronsende wenkbrauwen van zijn opvolger Ben Bernanke bijgekomen. Van de Fed-voorzitter wordt verwacht dat hij continu een pokerface opzet.

De macht van de voorzitter is volgens sommigen bijna onverdraaglijk groot, nu het internationale kapitaalverkeer door de mondialisering zo omvangrijk en zo gemakkelijk is geworden. In milliseconden verplaatsen miljarden dollars zich van het ene naar het andere continent. Paul Volcker - een voormalig Fed-topman - noemde de macht van de Fed-voorzitter in een tijd als deze te groot. Maar niemand is tot nu toe met een alternatief op de proppen gekomen - of het moet de bitcoin zijn.

Vanaf volgende maand ligt het lot van de financiële wereld in handen bij een vrouw, Janet Yellen. Door thrillerschrijvers zal ze ongetwijfeld worden omarmd.

procent van alle handelstransacties in de wereld wordt in dollars afgerekend.

undefined