Muziek tijdens de inauguratie: bol van symboliek en onderliggende boodschappen

De inauguratie van de Amerikaanse president-elect Joe Biden wordt opgeluisterd door talrijke popartiesten. Ze staan in een roemruchte traditie. Wie gingen hen voor?

De eerste vrouwenstem die Joe Biden woensdag als kersverse president van de Verenigde Staten zal horen is niet die van zijn echtgenote. Ook niet die van zijn vice-president Kamala Harris. Het zal de karakteristieke stem zijn van Lady Gaga, die het volkslied The Star Spangled Banner zal zingen.

Gaga is niet de enige popster die haar opwachting maakt tijdens de ceremonie. De trappen van het zwaarbeveiligde Capitool, twee weken geleden nog het toneel van hevige rellen, zullen tijdens de inauguratie van Biden en Harris ook het podium zijn van Jennifer Lopez (Ja, Jenny from the block). Samen met brandweervrouw Andrea Hall, die de presidentiële eed zal afnemen en de zwarte dichter en activist Amanda Gorman vormen Gaga en Lopez ‘een duidelijke afspiegeling van de geweldige diversiteit van onze grootse natie’, aldus de directeur van het inauguratie-committee.

Het optreden van Lady Gaga en Jennifer Lopez past in een jonge, maar inmiddels niet meer weg te denken traditie van popsterren die acte de présence geven bij de beëdiging van de nieuwe president van de Verenigde Staten. In 2009 zong Aretha Franklin voor Barack Obama; vier jaar later was het Beyoncé en in 2017 – bij een gebrek aan wil van de grote sterren - de minder bekende Jackie Evancho bij de inauguratie van Donald Trump.

Popsterren als bindmiddel tussen het volk en hun leiders. Kijk ons eens, wij vinden JLo en Lady Gaga ook cool, net als jullie. We zijn misschien wel jullie bazen, maar we lijken meer op jullie dan jullie misschien denken. Hoe dan ook, hier is Let’s Get Loud! (Waarschijnlijk niet het lied dat Jennifer Lopez gaat zingen, wel het lied dat past bij het huidige Amerika.)

Heel spectaculair allemaal, maar waarom gebeurt dit eigenlijk?

Hoewel het optreden van popsterren pas iets is van de afgelopen twaalf jaar, speelt muziek al sinds de inauguratie van Amerika’s eerste president een belangrijke rol. In 1789 hoorde George Washington het speciaal voor hem gecomponeerde The President’s March. In 1801, tijdens de inauguratie van Thomas Jefferson, speelde de United States Marine Band, de prominente band van het Korps Mariniers van de Verenigde Staten, het speciaal voor de gelegenheid gecomponeerde The Jefferson March.

De Marine Band trad sindsdien bij elke presidentiële inauguratie op, waar het sinds 1837 steevast Hail To The Chief speelt, de hymne van iedere president. Tientallen inauguraties was dat zo’n beetje het gebruik: een optreden van een harmonieorkest en het ten gehore brengen van The Star Spangled Banner.

Dwight D. Eisenhouwer

Pas halverwege de twintigste eeuw kwam daarin verandering. Bij de inauguratie van de Republikeinse president Dwight D. Eisenhower in 1953 bracht de zwarte sopraan Dorothy Maynor het volkslied ten gehore (‘zo klein’ schreef The Washington Post destijds in een verslag, ‘dat ze nauwelijks te zien was achter de katheder’) en zong de witte operazanger Eugene Conley het patriottische lied America the beautiful.

Je hoeft geen historicus te zijn om in te zien dat Eisenhower voor hen koos om de diversiteit van de Verenigde Staten samen te brengen en te vieren. Vier jaar later, bij Eisenhowers tweede inauguratie, zong de zwarte sopraan Marian Anderson – die een paar jaar eerder nog vanwege haar huidskleur niet mocht optreden in de concertzaal Constitution Hall in Washington – het volkslied. En weer vier jaar verder, in 1961, deed Anderson hetzelfde, alleen nu bij de inauguratie van de Democraat John F. Kennedy.

De inauguraties staan bol van symboliek, waarbij de onderliggende boodschap doorgaans een combinatie is van ‘kijk eens hoe fantastisch wij Amerikanen zijn’, ‘Amerika is van iedereen’, ‘samen zijn we sterk’ en ‘laten we iets bombarderen’. Eenheid, saamhorigheid, diversiteit, macht.

Hoewel de keuze voor de artiest wat dat betreft een politiek statement is, waren optredens tijdens of rondom inauguraties dat voor de artiesten niet. Marian Anderson trad zowel voor een Republikein (Roosevelt) als Democraat (Kennedy) op. Jazz-zanger Ethel Ennis was geen Republikein, maar trad toch op bij de inauguratie van Richard Nixon in 1973. Ray Charles, een Democraat, zong op het inauguratiebal van Ronald Reagan. De zanger Jessye Norman trad op voor zowel Reagan als Bill Clinton. Ricky Martin, een Democraat, nam deel aan het feestje voor George W. Bush.

Het is overigens wel handig een onderscheid te maken tussen de daadwerkelijke ceremonie van de inauguratie en de feestelijkheden eromheen. Hoewel het dit jaar anders zal zijn, is het de gewoonte dat de aantredende president een hele rits aan gala’s en bals organiseert. De eerste die zich daarbij echt met grote sterren omringde was Franklin D. Roosevelt. Op het gala in Constitutional Hall, ter gelegenheid van het begin van zijn derde termijn in 1941, gaven onder meer acteurs Ethel Barrymore en Raymond Massey acte de présence.

Charlie Chaplin

De jonge acteur/regisseur Mickey Rooney, schrijft The Washington Post, deed persiflages en Charlie Chaplin voerde een monoloog uit zijn film The Great Dictator op. Twintig jaar later had het gala van John F. Kennedy in 1961 met optredens van onder anderen Frank Sinatra, Gene Kelly, Sydney Poitier, Harry Belafonte, Milton Berle, Nat King Cole, Tony Curtis, Bette Davis en Ella Fitzgerald meer weg van een belangrijke awardshow dan een presidentieel feestje.

Een van de doelen van dit gala was, zo schreef een redacteur van tijdschrift Vanity Fair, ‘te laten zien dat de nieuwe regering de kunsten een nieuwe, prominentere en belangrijke rol in het Amerikaans politieke leven wilde geven’. Presidenten konden natuurlijk niet voor elkaar onderdoen, en zo ontstond er een traditie van weelderige gala’s en overvloedige bals, met rode lopers vol fonkelende sterren. De vermoedelijke gedachte daarachter: als doorgaans saaie bestuurders zich omringen met de crème de la crème van Hollywood, geeft er misschien iets van sterrenstof af op hun eigen imago.

Maar de eerste echte popster die haar opwachting mocht maken tijdens de inaugurele ceremonie op de trappen van het Capitool was Aretha Franklin. Tijdens de inauguratie van Barack Obama in 2009 zong zij het patriottische lied My Country, ’Tis of Thee. De Obama’s waren grote bewonderaars van Franklin. Toen ze stierf in 2018 schreven ze in een verklaring hoe Franklin symbool stond voor Amerika. ‘In haar stem voelden we onze geschiedenis, alles, elke schaduw, onze kracht en onze pijn, onze duisternis en ons licht, onze queeste naar verlossing en ons zwaarbevochten respect. Ze hielp ons meer verbonden met elkaar te voelen, hoopvoller te zijn, menselijker.’

Per ongeluk op de sleep

Tijdens het met sterren overladen bal op de avond van de inauguratie dansten de Obama’s hun eerste dans als presidentieel echtpaar terwijl Beyoncé At Last van Etta James zong, waarbij de kersverse president, zo zag een verslaggever van The New York Times, per ongeluk op de sleep van de jurk van Michelle stond, ‘wat verried dat de nieuwe president beter uit de voeten kan op een basketbalveldje dan op de dansvloer’.

De Obama’s waren blijkbaar tevreden over Beyoncé en vroegen haar vier jaar later tijdens de tweede inauguratie het volkslied ten gehore te brengen. Het was een optreden dat de progressieve Amerikaanse droom op zijn best verbeeldde: een jonge zwarte vrouw, een wereldster, die het volkslied zingt. Rood-wit-blauw-patriottisme, diversiteit, (pop)culturele wereldheerschappij; het kwam allemaal samen.

Maar de opvoering verliep niet helemaal zonder controverse: Beyoncé bleek het volkslied geplaybackt te hebben omdat ze, zo zei ze later, een perfectionist is en niet genoeg tijd had om te repeteren (toen kon je dat nog een schandaal noemen). Noot daarbij: zuiver zingen in de kou is bepaald geen sinecure en The Star Spangled Banner is niet het makkelijkste lied om te zingen (zie kader).

Het My Country, ’Tis of Thee, vier jaar eerder dus nog vertolkt door Aretha Franklin, werd in 2013 gezongen door een andere popster, Kelly Clarkson – die een jaar voor Obama’s inauguratie nog haar steun had uitgesproken aan de (voor die tijd) controversiële Republikeinse kandidaat Ron Paul. Hoewel het wel wat wenkbrauwen deed fronsen, toont het aan dat het in 2013 nog geen keihard politiek statement was om op te treden bij de inauguratie van de president.

Vier jaar later zou dat heel anders zijn.

Celine Dion wilde niet. Elton John ook niet. Andrea Bocelli? Neuh. Kiss ook niet. The Dixie Chicks: no way. The Beach Boys: nee bedankt. De Broadway-ster Jennifer Holliday zou wel komen optreden, maar zegde op het laatste moment af na kritiek van haar homoseksuele en zwarte fans. Zangeres Charlotte Church werd ook gevraagd, maar zegde af middels een tweet gericht aan Donald Trump: ‘Je staff vroeg me te zingen bij je inauguratie. Een simpele zoekopdracht op internet zou leren dat ik vind dat je een tiran bent. Doei’ - gevolgd door vier poep-emoji’s.

Waar het altijd een eer was voor de inkomende president op te treden, werden grote artiesten door de polariserende verkiezingscampagne en de continue stroom aan controversiële uitspraken van Trump gedwongen een keuze te maken en open kaart te spelen over hun politieke voorkeuren. Zingen bij de inauguratie van Trump was niet zomaar een optreden, het was een politiek statement. Zong je voor hem, dan was je voor hem.

En zo haakte de ene na de andere popster af en de ene die waarschijnlijk wel had gewild – Trump-supporter Kanye West – werd niet eens gevraagd omdat hij blijkbaar niet ‘typisch en traditioneel Amerikaans’ genoeg was in de ogen van de planners. Als een soort variant op ‘ik wilde het eerder al met jou uitmaken ’ zei Tom Barrack, hoofd van het inaugurale committee van Trump, dat ze bewust niet voor grote namen gingen. ‘In plaats van hem te omringen met wat mensen A-listers noemen, omringen we hem met de zachte sensualiteit van de plek zelf’ (wat dat ook moge betekenen).

America's Got Talent

En dus werd op 20 januari 2017 het volkslied gezongen door de 16-jarige Jackie Evancho, die in 2010 tweede was geworden bij America’s Got Talent. Het bijhorende ‘Make America Great Again Welcome Celebration’-concert op de trappen van het Lincoln Memorial moest het doen met countryzangers Toby Keith en Lee Greenwood en rockband 3 Doors Down, waar tijdens het concert ter ere van de eerste inauguratie van Barack Obama nog Beyoncé, Mary J. Blige, Jon Bon Jovi, Garth Brooks, Sheryl Crow, Herbie Hancock, John Legend, Shakira, Bruce Springsteen, James Taylor, U2 en Stevie Wonder hun opwachting hadden gemaakt. Dat evenement heette het We Are One-concert.

Zo’n concert zal er als gevolg van de pandemie dit jaar niet zijn, maar de boodschap van Joe Biden en Kamala Harris is nagenoeg hetzelfde als die van Barack Obama destijds. ‘America United’ is het thema van de 2021-inauguratie. ‘In een tijd van ongekende crisis en diepe kloven, moet America United staan voor de start van een nieuwe reis om de ziel van Amerika te herstellen, het land samen te brengen en een pad te maken voor een heldere toekomst.’

De eerste stem uit die toekomst is Lady Gaga. De uitgesproken popster werkte samen met Joe Biden toen hij nog vicepresident was en voerde campagne voor Biden en Harris. Aan de vooravond van de presidentsverkiezingen riep Gaga bij een optreden in de cruciale staat Pennsylvania op voor Biden te stemmen. ‘Stem op Joe’ sprak ze het publiek toe, ‘hij is een goed persoon’.

Daags voor haar optreden twitterde Tim Murtaugh, Trumps hoofd communicatie nog dat het optreden van anti-fracking-activist Gaga blijk gaf van Bidens dedain voor de vergeten mannen en vrouwen van Pennsylvania. Gaga antwoordde: ‘Hey Tim, hey Donald Trump. Ik ben zo blij dat ik, zonder daarvoor huur te hoeven betalen, in jullie hoofden mag wonen.’ Wat dat betreft heeft het Biden-team gekozen voor een artiest wiens politieke voorkeur niets te raden overlaat – waar de onuitgesproken Dolly Parton misschien een betere, meer verbindende keuze was geweest.

Daarentegen heeft elke Amerikaan nog steeds de opvoering van het volkslied door Lady Gaga bij de Superbowl op het netvlies en in de trommelvliezen staan. ‘Total perfection’ schreef USA Today over dat optreden in 2017. De verwachtingen zullen torenhoog zijn. Dat heeft ze in ieder geval gemeen met de man en vrouw voor wie ze optreedt.