Multifunctionele boerderij rukt in hoog tempo op

Van onze verslaggever

Wio Joustra

WAGENINGEN

'Ik ken nauwelijks Nederlandse dessertkazen', verzuchtte hij tegenover de Leeuwarder Courant. 'Op een stukje Kernheim na is het allemaal Frans. Kun je niet een lekker stukje Friese dessertkaas ontwikkelen? En de Friese worst waar ik vroeger zo gek op was. Toch raar dat die buiten de provinciegrens nauwelijks te koop is. Terwijl de Limburgse vlaai van noord tot zuid in de schappen ligt.'

Lang zal het waarschijnlijk niet duren voordat de gebeden van Van Sinderen worden verhoord. Want op het platteland voltrekt zich een stille revolutie. Nederland telt steeds meer multifunctionele agrarische bedrijven, boeren die niet in de plaats van, maar naast het gangbare werk nieuwe activiteiten ontwikkelen als agrarisch natuurbeheer, kwaliteitsproductie, 'agrotoerisme' en zorgtaken.

Dat blijkt uit de Atlas van het Vernieuwend Platteland (uitgeverij Misset, Doetinchem), die vandaag tijdens een seminar over plattelandsontwikkeling op het ministerie van Landbouw Natuurbeheer en Visserij wordt gepresenteerd. De atlas is tot stand gekomen onder eindredactie van de Landbouwuniversiteit Wageningen en geeft tweehonderd willekeurige voorbeelden van hoe de agrarische wereld inspeelt op de economische en maatschappelijke veranderingen.

Tegelijkertijd verschijnt onder auspiciën van 'Wageningen' een Analyse van de Sociaal-Economische Impact van Plattelandsvernieuwing.

Er is nu een scala aan activiteiten, dat 440 miljoen gulden toevoegt aan het totale jaarinkomen van zeven miljard gulden in de land- en tuinbouw. De verwachting is dat dit binnen enkele jaren zal oplopen tot 1165 miljoen per jaar.

De betekenis daarvan voor de werkgelegenheid is niet gering. De agrarische sector telt 110 duizend bedrijven met gezamenlijk 225 duizend arbeidsplaatsen. Zonder plattelandsvernieuwing zouden ten minste 45 duizend van die banen onder druk komen te staan. Nederland heeft nu al vijftienduizend agrarische ondernemingen waarvan de inkomensverwerving op meerdere pijlers stoelt.

Het aantal multifunctionele boerderijen kan in de nabije toekomst worden verdrievoudigd, is de overtuiging van Jan Douwe van der Ploeg, hoogleraar rurale sociologie in Wageningen.

Een melkveehouder uit Oss kweekt siervis als nevenactiviteit.

Een collega uit het Gelderse Exel bij Lochem organiseert ballonvaarten. 'Wrâldfrucht' (wereldvrucht) is een vereniging van noordelijke boeren die met de teelt van zeldzame vruchtensoorten een opbrengst realiseert van twintigduizend gulden per hectare, na aftrek van onkosten. Dit contrasteert sterk met het gemiddelde van zesduizend gulden per hectare van de Friese landbouw als geheel. De gangbare Friese landbouw levert per honderd hectare zes arbeidsplaatsen op. Bij Wrâldfrucht zijn het er dertig.

Met een minicamping van veertig plaatsen voor 180 gezinnen per jaar denkt een boer in Oldeboorn op termijn zo'n 35 duizend gulden per jaar te kunnen toevoegen aan zijn inkomen uit de traditionele veehouderij. In het Vecht-Reggegebied bij Ommen maakt de milieucoöperatie 'De Ommer Marke' van spelt, een vergeten akkerbouwproduct, een heel scala aan nieuwe eindproducten, zoals brood, jenever en bier.

Van der Ploeg: 'Op veel plaatsen kan men doorboeren omdat er een extra economische pijler onder het bedrijf komt. De vernieuwing doet zich vooral voor in gebieden waar de landbouw wordt geconfronteerd met natuurwaarden, die vroeger als handicaps werden gezien en waarmee nu van de nood een deugd wordt gemaakt. Zoals in de Achterhoek, delen van de Veluwe en Zuid-Limburg, de Friese Wouden en de veenweidegebieden van Noord- en Zuid-Holland. Deze ontwikkeling doet zich meer voor in de grondgebonden sectoren als akkerbouw en melkveehouderij dan in de meer geïndustrialiseerde sectoren als glastuinbouw en varkenshouderij.

'Opvallend is dat vrouwen vaak de drijvende krachten zijn achter vernieuwing en dat het daarom geen eendagsvlieg is. Agrarische vrouwen willen een stuk van het bedrijf wat van hen is, waar ze aan meewerken en over meebeslissen. Vrouwen voelen beter aan wat er in de rest van de maatschappij speelt, waar de nieuwe behoeften liggen. Intrigerend is voorts dat met name in het oosten van het land, met zijn sterke traditie van markers, nieuwe gemeenschappelijke verbanden opduiken als agrarisch natuurbeheer en milieucoöperaties.'

Van der Ploeg is er steeds meer van overtuigd dat er achter plattelandsvernieuwing een 'enorme revival van het agrarisch ondernemerschap' schuilgaat. De tijden van conservatisme en routine zijn voorbij. Boeren zetten stappen in de wereld van het onbekende. Ze nemen weer risico's. Ze boren nieuwe markten aan.

'Plattelandsvernieuwing kan helpen antwoorden te vinden op de grote vragen in de agrarische sector', meent Van der Ploeg. 'Ruwweg worden als opties voor de toekomst gezien: gigantische schaalvergroting en het spiegelbeeld, landbouwgebieden omzetten in natuurgebieden en volbouwen met nieuwe landgoederen. Voor beide is in Nederland geen ruimte en geld. Vernieuwing is een alternatief spoor waardoor boeren ontsnappen aan de pressie van schaalvergroting, en er toch een gezonde agrarische sector behouden blijft.

'Landbouw wordt zo zelf een van de drijvende krachten van plattelandsontwikkeling. Bovendien correspondeert dit alternatief met het nieuwe denken in de Europese Unie. Brussel wil alleen nog de vormen van landbouw steunen die leiden tot kwalitatief aantrekkelijke werkgelegenheid, het voortbrengen van een rijk scala aan producten, het instandhouden van natuurwaarden en cultuurlandschappen en leefbaarheid in de regio.'