Moord op Russische journalist Arkadi Babtsjenko in scène gezet om opdrachtgevers moordplannen te pakken

Zijn vrouw was al geïnformeerd door de politie dat hij het ziekenhuis niet gehaald had. Zijn vrienden hadden elkaar dinsdagavond in tranen gebeld. Ja, het was echt waar. Drie kogels. In zijn rug.

Woensdag stond hij met een grote foto op de voorpagina van Le Monde. ‘Sterke emoties na de moord op een Russische journalist in Kiev.’ De premier van Oekraïne had Rusland al beschuldigd van moord.

En toen liep hij plots binnen, woensdag om 17.22 uur, door de deur van de persruimte van de Oekraïense veiligheidsdienst: Arkadi Babtsjenko, de toch niet vermoorde Russische oppositiejournalist.

‘Ik leef nog’, zei hij met een glimlach.

Babtsjenko en de Oekraïense geheime dienst SBOe gaven toe de moord geënsceneerd te hebben. Zo wilden ze naar eigen zeggen informatie verzamelen over een geplande moordaanslag op Babtsjenko, gefinancierd door een Russische veiligheidsdienst.

Met die operatie hebben Babtsjenko en de SBOe niet alleen de hele wereld voor de gek gehouden. Met de introductie van een nepmoord op een echte journalist hebben ze een nieuw hoofdstuk geopend in het conflict tussen Rusland en Oekraïne, waarvan de gevolgen nog niet te overzien zijn.

De politie van Kiev bracht het verzonnen verhaal dinsdagavond de wereld in. Babtsjenko was bloedend aangetroffen bij zijn appartement in Kiev, loog de politie. In de ambulance naar het ziekenhuis zou hij bezweken zijn aan meerdere kogelwonden in zijn rug.

Het ministerie van Binnenlandse Zaken kwam op de proppen met een schets van de verdachte: een bebaarde man tussen de 40 en 45. Parlementariër Anton Geratsjenko zei op Facebook dat de schutter Babtsjenko opgewacht had in het trappenhuis van diens flatgebouw terwijl de journalist brood aan het halen was bij de buurtwinkel.

De leugen werd nog groter toen de korpschef van Kiev, Andrej Kritsjenko, zich op nationale tv uitsprak. Hij zei dat Babtsjenko hoogstwaarschijnlijk vermoord was wegens zijn ‘professionele activiteiten’. Zijn journalistieke werk dus. Daarin was hij de afgelopen jaren buitengewoon kritisch op het Kremlin. Hij was als verslaggever openlijk voorstander van anti-Poetin-demonstraties en de pro-Europese Maidan-revolutie.

En ja, hij was met de dood bedreigd in Rusland. Op Facebook had hij gezegd niet te kunnen rouwen om de dood van 92 mensen bij de crash van een Russisch militair vliegtuig op weg naar Syrië. Moesten die mensen maar geen steun betuigen aan Russische oorlogsmisdaden, vond Babtsjenko. Hij vluchtte naar Oekraïne en zei alleen nog terug te komen naar Rusland ‘in een Navo-tank’.

Woensdag waren zijn familieleden en vrienden nog steeds in de veronderstelling dat Babtsjenko doodgeschoten was. Zijn vrouw Olga zou het ook gedacht hebben. ‘Olga belde me rond negen uur’, zei familievriend Leonid Vlasjoek tegen nieuwssite RBK. ‘Ze zei dat Arkadi neergeschoten was.’ Ze hoopte toen nog dat artsen hem konden redden, volgens Vlasjoek, maar kort daarna kreeg ze te horen dat haar man overleden was.

Op sociale media verschenen talloze rouwberichten van vrienden en collega’s. ‘Je blijft altijd mijn eerlijke, getalenteerde, onverschrokken, opgewekte broeder’, schreef onderzoeksjournalist Pavel Kanygin van Novaja Gazeta terwijl hij in het vliegtuig naar Kiev stapte. Andere vrienden zetten een inzamelingsactie op voor Babtsjenko’s zes geadopteerde kinderen, die ook niet op de hoogte zouden zijn geweest van het complot.

Ook de wereldpers twijfelde niet aan de mededeling van de Oekraïense politie en regeringsfunctionarissen. In media over de hele wereld verschenen necrologieën, ook de Volkskrant bracht er woensdagochtend een op de site.

De beelden van de nog levende Babtsjenko werden door diens collega’s gevierd als de terugkeer op aarde van Babtsjenko: beelden van de redactie van ATR, het Krim-Tataarse kanaal waarvoor Babtsjenko werkte, tonen verblufte gezichten en daarna uitzinnige vreugdedansen.

Babtsjenko verontschuldigde zich voor de camera’s van eveneens verblufte journalisten tegen zijn vrouw ‘voor de hel die zij moest doormaken in de afgelopen twee dagen’. Babtsjenko: ‘Er was geen keus.’

Het hoofd van de Oekraïense veiligheidsdienst, Vasil Hritsak, zei woensdag dat de Russische veiligheidsdienst een Oekraïense burger 40 duizend dollar betaald had om Babtsjenko te vermoorden. Die man is woensdag aangehouden, volgens Hritsak.

Maar het is onduidelijk wat de enscenering van de moord concreet opgeleverd heeft voor de Oekraïense diensten. ‘We hebben nu nieuwe feiten over mogelijke opdrachtgevers’, zei de Oekraïense procureur-generaal Joeri Loetsenko woensdagavond tegen CNN.

De operatie kreeg zware kritiek uit Rusland, dat het moordplan ontkent, en van andere kanten. Christophe Deloire, directeur van Reporters Without Borders, sprak op Twitter zijn ‘diepste verontwaardiging’ uit over de manipulatie van de Oekraïense veiligheidsdienst. ‘Het is altijd zeer gevaarlijk voor landen om met de feiten te spelen.’

In buurland Rusland was woensdagavond al een eerste gevolg te zien van de operatie. De Russische staatszender RT vergeleek de geënsceneerde aanval op Babtsjenko met de zenuwgasaanval op de Russische oud-spion Sergej Skripal en diens dochter in het Verenigd Koninkrijk. De boodschap: wie zegt dat de Britse geheime dienst die aanslag niet in scène gezet heeft?