Minister Kaag: ‘Nu optreden om stille ramp in Afrika te voorkomen’

Minister van Ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag maakt per direct 100 miljoen euro vrij om de verspreiding van het coronavirus in Afrika en andere delen van de wereld tegen te gaan. Dit is volgens haar nodig om daar een ‘stille ramp’ te voorkomen.

Kaag hoopt binnenkort ook binnen de Europese Unie afspraken te kunnen maken over een ‘noodpakket’ om de gevolgen van het coronavirus daar zoveel mogelijk in te dammen. De helft van de steun die ze nu geeft is sociaal-economische hulp , onder andere om gezondsheidssystemen overeind te houden in lage-inkomenslanden. De rest is bedoeld voor preventie (15 miljoen euro) en humanitaire hulp (35 miljoen).

‘We zijn als kabinet natuurlijk heel erg bezig met de situatie in Nederland’, zegt Kaag in een interview met de Volkskrant en Nederlands Dagblad. ‘Maar er is ook de grote zorg en verantwoordelijkheid voor een mogelijk stille ramp die zich voltrekt in Afrika en andere delen van de wereld, het Midden-Oosten ook.’

Volgens Kaag speelt daarbij naast ‘medemenselijkheid en onze morele verantwoordelijkheid’ ook een vorm van verlicht eigenbelang. ‘Als je niet de zwakste schakel in een mondiale keten aanpakt, zal het ook weer terugkomen in Nederland en Europa.’

Waar richten de maatregelen zich nu concreet op?

‘De 100 miljoen die ik nu heb vrijgemaakt binnen mijn budget gaat deels naar preventie – inclusief voorlichting – en noodhulp. Denk aan schoon water, zeep. Want ja, ga er maar aanstaan als er geen water is. Dus we proberen ook organisaties te helpen die water kunnen leveren. Het zijn hele praktische programma’s, we hebben niet de illusie dat we zomaar opeens hele gezondheidssystemen kunnen opbouwen, want er is niets. En natuurlijk is dit bedrag maar een druppel op de gloeiende plaat.’

‘We steunen ook de macro-economische aanpak van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank. We moeten ervoor waken dat landen straks omvallen.’

Hoe groot kan die ramp worden?

‘Het coronavirus is een dodelijke cocktail die zich ook verspreidt in landen waar mensen vaak al ziek, zwak en ondervoed zijn en waar de toegang tot medische zorg bijna nul is. Het is een stille ramp, omdat er op dit moment natuurlijk nog niet de mentale aandacht is in veel landen om te kijken hoe het er elders aan toe gaat.’

‘Vanuit de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wordt gezegd dat deze landen nog aan de vooravond staan. In veel crisisgebieden wordt er niet gerapporteerd, want men kan niet eens diagnosticeren. Er zijn ook een heel aantal landen die doen alsof er geen probleem is, die het niet willen weten, dat is net zo gevaarlijk. Wij gaan af op de WHO. Het feit dat de aantallen er nog niet zijn, zegt in dit geval heel weinig.’

Als het Westen niets doet, gaat een aantal ontwikkelingslanden…

‘Die gaan volkomen op de fles. En misschien hebben we op een goed moment de ziekte bestreden of ingedamd, dan nog zijn er nieuwe bronnen van instabiliteit: implosie in veel landen – economisch en politiek, met alle gevolgen van dien. Dan hebben we met een hele nieuwe situatie te maken. Het is een virus met verstrekkende gevolgen als we het niet integraal aanpakken.’

Dat vraagt eigenlijk nu al om een veel grotere internationale aanpak, die nu wellicht ons voorstellingsvermogen te buiten gaat. Komt die er?

‘Dat is ook een politieke opdracht. Ik bel heel veel met EU-collega’s. Het gaat om toegang tot diensten, toegang tot medische middelen, toegang tot mondkapjes. Het tweede is te kijken wat het IMF gaat doen. Dan heb je het over grote geldstromen, grote garanties, zij zijn daarin leidend, met de Wereldbank. Maar dit is ook een opdracht voor de EU, daar richt ik me op. We zijn een grote stem, we zijn een waardengemeenschap, en we hebben de middelen.’

Deze week kreeg Nederland kritiek van zuidelijke EU-landen. Den Haag lijkt soms wantrouwig te staan tegenover andere landen, ook oude vrienden - zoals bijvoorbeeld Canada onlangs merkte. Kan Nederland zich zo’n internationale houding veroorloven?

‘Nederland is een groot woord. Ik denk dat er nog steeds veel variatie is in de inschatting. Er zijn heel veel kleine en grote bedrijven die niet anders doen dan over de grens handelen.’

‘Daarnaast heb je de discussie die overal in Europa waart: het idee dat je veiliger bent of beter af als je je maar terugtrekt achter de eigen grenzen. Terwijl het virus nu juist weer laat zien dat dit grote internationale kwesties zijn zonder paspoort, zonder identiteit. De enige uitweg is uiteraard nationaal goed georganiseerd zijn, en op Europees en internationaal niveau solidair zijn en samenwerken.’

‘Dit zal niet de enige crisis zijn die we mee zullen maken. Ik ben toevallig lid van de ‘global pandemic preparedness board’, een commissie van de WHO. Ze hebben me uitgenodigd op persoonlijke titel, vanwege mijn crisiservaring. Zij hebben afgelopen najaar een rapport gepresenteerd met een heel pakket aan observaties en maatregelen over de gevolgen van een pandemie. Zijn overheden voorbereid? Eigenlijk niet, want we zijn altijd voorbereid op de crisis die we hebben overleefd. Het is heel moeilijk om vooruit te kijken.’

‘Maar na deze crisis is er ook een enorme kans om te kijken hoe we het best internationaal met elkaar kunnen samenwerken. Alle oude blokkades, daar moeten we uit zien te komen. In de VN-organen, maar ook binnen de EU. Ik hoop echt dat de Europese Unie op alle niveaus het leiderschap zal kunnen etaleren. Voor de Unie en daarbuiten.’

Hoe moet de EU die rol vervullen als de lidstaten elkaar de tent uitvechten?

‘Ik ben daar niet naïef in, maar ik denk dat het wel heel belangrijk is. En als Nederland, als oprichter van de EU, als handelsland, zijn wij natuurlijk ook altijd aan tafel om tot oplossingen te komen. Er is vaak in crisistijden ook veel lawaai, maar uiteindelijk moeten we kijken wat de juiste oplossing is voor het probleem dat we willen aanpakken. De woorden die daarover gesproken zijn, zijn gepast.’