Mini-havik Nederland voorop in steun aan Oekraïne: ‘Hier past alleen keiharde reactie’

Alle opties liggen in principe op tafel, als het om steun aan Oekraïne gaat, zei buitenlandminister Hoekstra vorige week, zelfs levering van F16-gevechtsvliegtuigen. Nederland zit in de ‘top league’-landen die Oekraïne steunen, zei premier Rutte tegen CNN. Nog voor het nieuwe jaar begon, had het kabinet al 2,5 miljard euro gereserveerd voor steun aan Oekraïne in 2023. Rutte belt geregeld met president Zelensky en het kabinet zit nu ook solide in het ‘Oekraïne-moet-winnen’-kamp, niet in het door Duitsland aangevoerde ‘Oekraïne-mag-niet-verliezen’-kamp.

Hoe komt dat? Nederland had tot voor kort een moeizame relatie met Oekraïne, waartegen het ‘nee’ zei in het raadgevend referendum van 2016. Den Haag was, met Berlijn, tot de oorlog zeer aarzelend over wapensteun aan Kyiv via de Navo. En Zelensky had enkele weken voor de oorlog aanvankelijk geen tijd voor Rutte en Hoekstra die in Kyiv waren, terwijl hij Boris Johnson ontving.

Wat is er gebeurd sinds 24 februari 2022? ‘Rutte lijkt gegrepen door een heilig vuur’, zegt diplomatie-expert Robert van de Roer. ‘Vanaf het begin is ‘meer wapens, meer sancties, meer geld’ het Nederlandse clublied.’ Ruttes pleidooi op CNN zie je Scholz of Macron niet snel nadoen, merkt hij op. ‘Van alle West-Europese leiders voert Rutte de duidelijkste koers tegen Poetin en voor Oekraïne, en hij verwoordt dat ook het duidelijkst.’

Dat hij dat doet ‘zonder zichtbare concessiebereidheid’, heeft volgens Van de Roer en anderen ook te maken met het neerhalen van MH17 in juli 2014 boven door Rusland gecontroleerd gebied in Oost-Oekraïne. Het Don Quichot-achtige juridische gevecht tegen Rusland dat Nederland sindsdien levert, heeft de Haagse ogen geopend voor het peilloze cynisme van het Kremlin. Dat erkende nooit enige verantwoordelijkheid, maar kwam met een spervuur van ridicule theorieën over de MH17.

Klein buurland

Los daarvan, zegt geopolitiek analist Alex Krijger, zit de weerzin van dit type agressie diep in de Nederlandse genen. ‘Er is de ervaring met een groot buurland dat ons aanviel en bezette in de Tweede Wereldoorlog. Maar denk ook aan de Hongaarse Opstand in 1956, die hier massale verontwaardiging veroorzaakte. We zien in Oekraïne opnieuw hoe een groot land een kleiner buurland met bruut geweld wil onderwerpen.’

Uit dezelfde bron komt onze voorliefde voor het volkenrecht, denkt Krijger. ‘Zonder de internationale rechtsorde kunnen wij niet bestaan. Nederlanders kunnen de grove schending daarvan in Oekraïne, met alle verschrikkelijke gevolgen, daarom zo goed aanvoelen, denk ik.’

Zeker is in elk geval dat het kabinet, dat zich in de woorden van Rem Korteweg van Instituut Clingendael ‘een beetje opstelt als een mini-havik’, in de Tweede Kamer geen strobreed in de weg wordt gelegd. Er heerst in het parlement, onder de middenpartijen in en buiten de coalitie, een hoge mate van consensus over de noodzaak Oekraïne, ook met wapens, zoveel mogelijk te steunen.

Zo zijn GroenLinks en PvdA, onder bepaalde voorwaarden, bereid na te denken over het sturen van F-16’s. Waarom neemt ook links zo’n stevige positie in? Vanwege ‘de agressie zonder precedent in het Europa van nu’, beantwoordt Kati Piri (PvdA) die vraag. ‘Wat voor onvoorstelbaar werd gehouden, gebeurt. Daarop past alleen een keiharde reactie.’

Dat de Nederlandse opstelling ook Duitsland ‘rugdekking’ heeft gegeven bij bepaalde wapenleveranties, zoals de pantserhouwitsers, is een diplomatieke bonus, zegt Korteweg.

Hij wijst er ook op dat Nederland, dat na de Brexit en in de Trumpjaren vooral Europese oplossingen zocht, zich nu weer graag aansluit bij Amerikaans leiderschap. Dat beaamt Van de Roer. ‘Na het abrupt stoppen van de Uruzgan-missie in 2010 lieten de VS Den Haag links liggen. Nu heeft Nederland zijn oude trans-Atlantische koers hervat.’

Overal in Europa kantelpunt

Overigens verdient de ‘top league’-positie die het kabinet zichzelf toedicht wel relativering. De Russische invasie in Oekraïne is immers voor alle Europese landen een kantelpunt, want een breuk met die ene heilige regel op dit met bloed doordrenkte continent: niet met geweld morrelen aan grenzen.

Dat kantelpunt werd direct ook gemarkeerd in Duitsland, dat jarenlang alles had gedaan om Poetin binnenboord te houden. Scholz’ Zeitenwende (de miljardeninvestering in het Duitse leger na de Russische agressie) leidt inmiddels tot het sturen van Duitse tanks. En ook andere Europese landen, nog los van de Britten, Polen en Balten, gaan ver om Oekraïne te steunen – al geven de VS meer wapensteun dan alle Europeanen bij elkaar. Onlangs Denemarken nog, dat al zijn houwitsers aan Oekraïne afstaat.

Buitenlandse media speculeren graag over Ruttes mogelijke overstap naar de Navo als secretaris-generaal Stoltenberg dit najaar opstapt, maar in Den Haag is men daarover gereserveerd. Rutte had immers tot voor kort weinig met defensie. ‘Hij heeft zelf defensie wegbezuinigd’, zegt Van de Roer daarover. ‘In deze oorlog maakt hij een stevige draai.’

‘Veel om weg te geven heeft Nederland niet vanwege die bezuinigingen’, relativeert ook Korteweg. ‘We dragen ons steentje bij, maar zitten niet in het Oekraïne-overleg van de grote landen.’ Toch noemt ook hij de Nederlandse rol ‘opvallend en onverwacht.’