Minder partijen aan tafel, dus ook minder conflicten

Kent Nederland het verschijnsel minderheidskabinet?

Nee. Er zijn enkele kabinetten geweest die wel als ‘extraparlementair’ werden omschreven, in de zin dat de ministers weinig binding met de Tweede Kamer hadden en de fracties in beperkte mate gecommitteerd waren aan een regeerakkoord. Maar usance is in Nederland naar een meerderheidskabinet te streven.

Noorwegen, Denemarken en Zweden kennen wel een lange traditie van minderheidskabinetten. Is de situatie daar vergelijkbaar?

Deels. Ook daar zitten veel partijen in het parlement: Noorwegen en Zweden zeven, Denemarken acht. In Nederland zijn dat er tien. Dat is een gunstige voorwaarde voor het welslagen van een gedoogkabinet. Er is dan veel keus om andere meerderheden te halen, buiten de coalitiepartners of de gedogende partij om.

In de Scandinavische landen zijn enkele waarborgen ingebouwd die minderheidskabinetten enigszins beschermen. Zo is in Zweden voor een motie van wantrouwen minstens de helft van het grondwettelijke aantal leden nodig; iedere afwezige telt de facto als steun voor de regering. In Noorwegen kan het parlement niet tussentijds worden ontbonden.

Is een rechts kabinet de ideale signatuur om te experimenteren met een minderheidsvariant?

Nee. Zo’n constructie lijkt logischer en werkbaarder bij een centrumkabinet dat te maken heeft met een verdeelde oppositie. Dan zijn zowel rechts als links wisselende meerderheden te halen.

Als alle rechtse partijen in een kabinet zitten, moeten ze altijd naar links oversteken om een alternatieve meerderheid te halen. Zo’n situatie zal sterker gepolariseerd zijn, de aanvechting van andere partijen om hoe dan ook niet mee te werken, sterker.

In zo’n situatie worden VVD, CDA en PVV dan al snel tot elkaar veroordeeld. Dat vermindert de bewegingsvrijheid in het regeringsblok. Tegelijk wordt de invloed van de gedogende partij dan nog veel groter. Eén ‘nee’ kan dan immers de val van het kabinet betekenen.

Is een minderheidskabinet per definitie minder slagvaardig?

Niet per definitie. Hoe minder partijen en personen aan tafel zitten, hoe kleiner de kans op interne conflicten. Het probleem van de eenheid van regeringsbeleid valt weg.

In een meerderheidskabinet is het vrijwel meteen bekeken als een coalitiepartner zijn steun onthoudt aan een regeringsvoorstel. Dan is de constatering dat het draagvlak in de Tweede Kamer ontbreekt. Een minderheidskabinet daarentegen begint vanuit een gebrek aan draagvlak en gaat van daaruit onderhandelen. Als er geen meerderheid blijkt voor een voorstel, hoeft dat geen onoverkomelijk probleem te zijn.

Een minderheidskabinet dat erin slaagt met verschillende oppositiepartijen op verschillende punten akkoorden te sluiten, heeft meer mogelijkheden tot het vinden van meerderheden dan een gewoon kabinet dat geregeld onder vuur ligt en waarvan de partijen op elkaar zijn aangewezen. Voorwaarde is wel dat een werkbare relatie met meer partijen wordt opgebouwd. Een motie van wantrouwen is nooit ver weg.

Wordt het politieke proces transparanter met een minderheidskabinet?

Op het eerste gezicht wel. De uitkomst van alle zaken die buiten het regeerakkoord vallen, ligt immers niet vast. Maar om overeind te blijven zal een minderheidskabinet veel moeten sonderen en onderhandelen, van tevoren en achter de schermen. Ook dan zullen veel Kamerdebatten mogelijk mosterd na de maaltijd zijn.

Hoe lastig is het dat de PVV niet in de Eerste Kamer vertegenwoordigd is?

De Eerste Kamer oordeelt meer technisch dan politiek. Bovendien doet de PVV wel mee aan de Statenverkiezingen van begin volgend jaar.