Minder, minder, minder Wilders in de krant (?)

Ruim een etmaal nadat iedereen had kunnen zien hoe de PVV-leider zijn aanhang ophitste, stelde deze krant op de voorpagina de vraag: 'Heeft Wilders zijn hand overspeeld?' Daar waar het artikel stellig over een 'orkaan van verontwaardiging' sprak, leek dit in de kop te worden betwijfeld met het vraagteken. Of, zoals een Volkskrant-journalist opmerkte, Wilders 'verdronk' bijna in de uitroeptekens, maar 'wij wisten het niet'.

Intussen hadden media waarvan je het niet zou verwachten een ferm 'statement' gemaakt. 'Geert, ga je schamen', schreef de adjunct-hoofdredacteur van RTL 4 in een open brief. De Telegraaf refereerde aan 'het verleden'. NRC Handelsblad sprak over een sfeer van 'deportaties'.

Sommige Volkskrant-redacteuren en -lezers hadden gehoopt dat hun krant ook krachtiger stelling had genomen. Hoezo vraagteken? Natuurlijk heeft Wilders zijn hand overspeeld.

'In moreel opzicht wel', zegt de hoofdredacteur. Maar journalistiek gezien staat allerminst vast of hij zijn achterban van zich heeft vervreemd. In de maatvoering en hiërarchie van stukken schuilt een zekere stellingname. Maar in de berichtgeving wil de hoofdredactie geen meningen. Daar is immers een plek voor: het commentaar.

Daarin werd duidelijk gesteld dat Wilders een grens heeft overschreden. Rutte werd opgeroepen samenwerking met de PVV uit te sluiten. Ongebruikelijk was wel dat het commentaar daags ervoor online was gezet. Anders zou de krant te ver achter de troepen aanlopen. Verder dan dat wil de hoofdredacteur niet gaan. Hij houdt niet van actiejournalistiek: 'Lezers willen zelf nadenken.' Wat RTL 4 deed, grenst aan 'zelfbewieroking'.

Enig activisme is de Volkskrant evenwel niet vreemd. Na de moord op Fortuyn in 2002 riep de krant in een commentaar op de voorpagina op de verkiezingen uit te stellen. Een jaar later verzette de redactie zich op dezelfde plek tegen de oorlog in Irak. De commentaren hadden geen invloed, maar markeerden een historisch moment, boden de lezer houvast en herkenning.

Het is de vraag of Wilders' optreden op 19 maart ook zo'n moment was. Voor de journalisten die Wilders al een poos volgen, waren zijn uitlatingen geen grote verassing. Zijn bewering dat hij alleen tegen de islam en niet tegen moslims strijdt, was altijd al wankel, net als het onderscheid tussen 'criminele' en andere Marokkanen. Eerder was stellingname misschien minder vanzelfsprekend, maar wel zo gedurfd geweest. Bijvoorbeeld toen hij toetrad tot de gedoog- coalitie van VVD en CDA en werkelijk macht kreeg. Of toen hij in 2009 op de Deense tv stelde dat 'tientallen miljoenen moslims' Europa moeten verlaten.

Mijns inziens was het nogal potsierlijk geweest wanneer de Volkskrant als spuit elf zijn verontwaardiging had geuit. Bovendien is het preken voor eigen parochie. Degenen die Wilders steunen, worden niet snel bereikt. De kans is groter dat zij nog harder zullen roepen dat linkse 'Gutmenschen' hen demoniseren.

Wilders negeren, zoals veel lezers opperen, is geen alternatief. Politici noch journalisten willen terug naar de pre-Fortuynrevolte, toen problemen in de multiculturele samenleving onvoldoende werden benoemd. Soms schoten media door in hun streven vooral niet politiek correct te willen zijn. Wilders maakte daar schaamteloos gebruik van. Hij wist zich exclusief te maken door zelf zijn mediamomenten te kiezen en kritische journalisten te boycotten. Zo leek wat hij zei relevant.

Hoewel de krant zich hiervan bewust is, heeft die ook zichtbaar geworsteld. Zo plaatste de redactie in 2007 wel zijn beruchte pleidooi voor een Koranverbod (want nieuws), maar werd daarnaast een commentaar gezet met de vraag of Wilders 'toerekeningsvatbaar' was. Vorige week schatte de redactie zijn optreden in eerste instantie iets te karig in als 'belletje trek'.

Bij Wilders ligt het gevaar van overschatten (uit angst de boot te missen) of onderschatten (hij is maar een provocateur) altijd op de loer. Beide interpretaties kunnen de werkelijkheid miskennen. 'Gelukkig keek het buitenland dit keer mee', schreef Stephan Sanders in Vrij Nederland. Onbeschroomd trokken buitenlandse media de vergelijking met de beroemde Sportpalastrede van Goebbels. 'Het is juist vanwege de vertrouwdheid met het verschijnsel dat vreemde ogen het zien voor wat het is', aldus Sanders.

Het zou verfrissend zijn Wilders met vreemde ogen te bekijken. Klinisch, zonder triomfantelijk moralisme. Hem zien voor wat hij is en dat reflecteren in de kop. Zonder vraagteken.

undefined