Milieuactivist Willem Geertman wist dat hij zou worden vermoord

'Mijn broer heeft er altijd rekening mee gehouden dat hij vermoord zou worden', zegt Herman Geertman (67). Op 3 juli 2012 was het zover. Willem Geertman werd doodgeschoten in Angeles City op de Filipijnen, iets ten noorden van Manilla, waar de Nederlander, die de Filipijnen als zijn ware vaderland zag, directeur van een ontwikkelingsorganisatie was.

De 'Dutch missionary', zoals de plaatselijke kranten hem noemden, was de honderdste activist die op de Filipijnen werd vermoord omdat hij opkwam voor de natuur en de landrechten van de inheemse bevolking. Vijf jaar later staat de teller op zeker 250. De meeste moorden worden in verband gebracht met de mijnindustrie. De Filipijnen zijn met grote voorraden goud, koper, nikkel en andere delfstoffen een opkomend mijnbouwland.

Broer Herman is oud-hbo-docent en met 67 jaar even oud nu als Willem bij zijn dood. Hij heeft de afgelopen vijf jaar geprobeerd om de toedracht van de moord te achterhalen, op zoek naar gerechtigheid. Samen met zijn vrouw Gerda werkte hij mee aan een journalistieke documentaire over zijn broer, 'War on Minerals'.

In de documentaire belicht filmmaker Jacco Groen de toedracht en vermoedelijke achtergrond van de onopgeloste moord op Geertman alsmede de schimmige connecties tussen Filipijnse politici, grootgrondbezitters, paramilitaire milities en buitenlandse mijnbouwbedrijven, niet zelden met belastingvriendelijke brievenbussen aan de Amsterdamse Zuidas.

Wat gebeurde er op de dag van de moord, 3 juli 2012?

'Willem kwam tussen de middag met zijn auto aan bij zijn kantoor in Angeles City, dat in een beveiligde wijk ligt waar je alleen via een bewaakte ingang binnenkomt. Hij stapte uit en liep de binnenplaats op. Daar werd hij staande gehouden door twee mannen, die hem ten overstaan van zijn medewerkers dwongen te knielen en door zijn rug schoten. Het was een professionele executie, op klaarlichte dag. Op de beveiligingscamera's was later te zien dat de mannen op hun motor zo bij de ingang hadden kunnen doorrijden. Ze waren dus bekenden van de bewakers of ze hadden hen omgekocht.'

Was er een concrete bedreiging of aanleiding geweest?

'Dat weten we niet, het kan van alles zijn geweest. Willem kreeg zo vaak te horen dat hij als volgende zou worden doodgeschoten. Hij leefde er ook naar. Hij wist dat hij het resultaat van zijn harde werken waarschijnlijk nooit zou zien, maar als hij niets zou doen zou het nog langer duren, zei hij altijd. Wij hadden juist gehoopt dat hij wat veiliger was, want hij was juist uit de onrustige provincie Aurora (waar veel verzet was tegen een offshoremijnbouwproject) naar Angeles City gekomen om er directeur van die hulporganisatie te worden. Maar blijkbaar is hij ook daar op iemands lange tenen gaan staan.'

Camerabeelden, ooggetuigen, twee verdachten waarvan iedereen weet wie het zijn: voor de oplossing van deze moordzaak hoefde je geen Peter R. de Vries te zijn, zegt Geertman. Maar dat viel tegen. Niemand heeft belang bij het uitzoeken van zo'n zaak. De politie werd onder druk gezet. De moord werd in de media gepresenteerd als een roofmoord, omdat de daders een zak met 1,2 miljoen pesos (circa 22 duizend euro) aan contacten hadden meegenomen die Geertman bij zich had voor een nieuw vaccinatieprogramma.

Vrienden en bekenden weten echter zeker dat het om een politieke afrekening ging, vermoedelijk in opdracht van een van de hout- of mijnbouwbedrijven of corrupte politici die Geertman voortdurend tegen zich in het harnas joeg. Toen Herman Geertman en zijn vrouw Gerda na een jaar naar de Filipijnen kwamen om zelf poolshoogte te nemen was er feitelijk nog niets gebeurd.

Hadden de Nederlandse autoriteiten ook niets gedaan?

'Niets is te sterk uitgedrukt, maar veel was het niet. Ik heb zes maanden geleden nog eens nagevraagd bij Buitenlandse Zaken wat ze precies hebben gedaan. Ik kreeg zes blaadjes A4 toegestuurd met acties en data, en zag dat ze vrijwel alleen hebben gereageerd. Het ministerie vindt blijkbaar dat Nederland zich niet te veel moet bemoeien met de rechtsgang in een ander land. Dat hoorden wij ook bij de Nederlandse ambassade in Manilla. Wij kunnen weinig anders doen dan stille diplomatie, vertelde de plaatsvervangend ambasseur ons.

'De aandacht was ook in Nederland zelf gering, ook bij de pers (kranten hadden alleen de dag na de moord hooguit een klein berichtje). We hebben drie maanden na Willems dood een petitie aangeboden in Den Haag. Alexander Pechtold, voorzitter van de commissie voor buitenlandse zaken van de Tweede Kamer, zei toen dat hij de onderste steen boven wilde. Iedereen in de commissie vond het even erg. Maar we hebben nooit meer wat gehoord.'

Hoe verklaart u dat?

'Als ik heel cynisch ben zou ik zeggen: follow the money. De belangen van Nederlandse bedrijven, banken en investeerders wegen blijkbaar zwaarder dan die van ons. Het pensioenfonds voor zorg en welzijn PGGM had bijvoorbeeld ooit miljoenen in de Filipijnse mijnbouwsector geïnvesteerd. Of Buitenlandse Zaken daaraan medeplichtig is? Dat weet ik niet, maar ze weten ervan. Ze kunnen op zijn Duits niet zeggen: wir haben es nicht gewusst.'

Met de vervolging van de verdachten ging het weinig voorspoedig. In 2014 werd een van de twee opgepakt bij een beroving en begon de rechtszaak, die tot de dag van vandaag voortduurt. In juni staat een zitting met voorgeleiding op de rol, maar Herman Geertman houdt zijn hart vast. Ooggetuigen hebben na bedreigingen hun getuigenis ingetrokken, en Willems weduwe Aurora is daarom zelfs ondergedoken. Zo lijkt het proces een voorbeeld te worden van de straffeloosheid op de Filipijnen. Voor de inmiddels meer dan 250 gedocumenteerde moorden op milieuactivisten is volgens Tindy Palabay van mensenrechtenorganisatie Karapatan nog niemand veroordeeld.

Wat moet er nu gebeuren?

Geertman: 'Er moet een internationale richtlijn komen voor hoe bedrijven met mensenrechten en natuur en milieu moeten omgaan, zoals eerder in de textielsector is gebeurd. Afspraken dus die ervoor zorgen dat regeringen erop gaan toezien hoe bedrijven zich in het buitenland gedragen. Daar is nu niks voor geregeld. Zo'n verdrag zou een mooie erfenis van Willem zijn.

'Onze grote hoop als familie is dat deze film iets teweeg gaat brengen. Dat ook Nederland zich actiever op gaat stellen, ten aanzien van Nederlandse bedrijven en op Europees niveau. Dan kunnen we straks misschien zeggen dat Willem echt iets voor elkaar heeft gekregen. Met zijn werk en zijn dood.'

<sub>De documentaire 'War on Minerals' van Jacco Groen gaat vrijdag 19 mei in première in Pakhuis De Zwijger in Amsterdam (uitverkocht).

De film wordt later ook vertoond in Den Haag, Zwolle, Amsterdam, Utrecht en Sittard. Hij zal in juni ook te zien zijn in het zakendistrict van Manilla, Filipijnen.</sub>

Bescherm de natuurbeschermer

Het geweld tegen natuurbeschermers en mensenrechtenactivisten als Willem Geertman neemt toe. Volgens Global Witness werden in 2015 wereldwijd zeker 185 natuurbeschermers gedood, drie per week. Dat zijn dan alleen de geregistreerde gevallen. De belangrijkste oorzaak van het geweld is de felle strijd om delfstoffen, hout en andere natuurlijke rijkdommen die in veel derdewereldlanden woedt. De slachtoffers zijn vaak lokale leiders die opkomen voor inheemse landrechten. De daders en hun opdrachtgevers, veelal rijke zakenlieden en grootgrondbezitters, blijven doorgaans onbestraft.

Om een eind te maken aan dit straffeloze geweld zijn IUCN-NL, Milieudefensie, Friends of the Earth International en Global Witness met geld van de Nationale Postcodeloterij het project 'Bescherm de Natuurbeschermer' begonnen. Ze willen een brede aanpak met een centraal registratiesysteem voor bedreigingen en geweldsincidenten, veiligheidstrainingen voor natuurbeschermers, juridische ondersteuning bij het aanspannen van rechtszaken, een noodhulpfonds voor bedreigde activisten en hun gezin, en institutionele erkenning, via een bindend internationaal verdrag dat bedrijven voorschrijft om natuurbeschermers en hun rechten te respecteren.

Radicale milieuminister geblokkeerd

Gina Lopez, minister van Milieu in de regering-Duterte, begon vorig jaar een kruistocht tegen de milieuverwoestingen die de mijnindustrie veroorzaakt op de Filipijnen. De 63-jarige voormalige milieuactiviste liet onder meer tientallen mijnen sluiten. Begin mei werd haar benoeming echter door het Filipijnse Congres alsnog geblokkeerd. De belangenorganisatie van de mijnindustrie kondigde direct aan dat ze alle sluitingen zal trachten terug te draaien.

'Deze zaak laat alleen maar zien hoe nauw de banden zijn tussen de Filipijnse politiek en de mijnindustrie', zegt Herman Geertman. 'Veel politici in het Congres zijn steenrijk en hebben zelf grote belangen in de bedrijven die ze moeten reguleren. Dat is echt de slager die zijn eigen vlees keurt.'