MH17-proces inhoudelijk begonnen, rechtbank benadrukt neutraliteit

Het was wekenlang wereldnieuws toen op 17 juli 2014 passagiersvliegtuig MH17 van Malaysia Airlines neerstortte. Het toestel was met 298 inzittenden onderweg van Amsterdam naar Kuala Lumpur, en verdween ’s middags om kwart over drie van de radar. Alle inzittenden, onder wie vijftien bemanningsleden en tachtig minderjarigen, bleken te zijn omgekomen.

Volgens de rechtbank gaat het internationale onderzoeksteam (van opsporingsdiensten uit landen waaruit de meeste slachtoffers afkomstig zijn), ervan uit dat het toestel is neergehaald door een Russische Buk-raket, afkomstig van de oorlog die tien kilometer lager woedde tussen Oekraïners en pro-Russische separatisten.

‘Het is mogelijk dat het oordeel van de rechtbank anders uitvalt dan de conclusies van het internationale onderzoeksteam’, benadrukte de rechtbankvoorzitter maandag, in het Justitieel Complex op Schiphol. Er zijn immers ook ‘alternatieve scenario’s’, zoals de claim van Rusland dat een Oekraïens gevechtsvliegtuig MH17 heeft beschoten. Nog niet alle getuigen (onder wie ook hooggeplaatste, anonieme, militaire getuigen) zijn gehoord. Ook loopt nog een verzoek aan de VS om satellietbeelden van de raketlancering over te dragen, die kunnen dienen als bewijs.

Tijdens dit proces staan deze week drie vragen centraal: de vraag of het toestel inderdaad door een Russische Buk-raket is neergeschoten, de vraag of die raket is afgevuurd vanuit een landbouwveld bij Pervomajski in Oost-Oekraïne (dat destijds in handen was van pro-Russische separatisten), en de vraag of de vier verdachten daarbij een verantwoordelijke rol hebben gespeeld. Vanaf dinsdagochtend worden deze week die drie vragen inhoudelijk behandeld.

Niet gereageerd

Het Openbaar Ministerie houdt vier mannen – drie Russen en een Oekraïner – verantwoordelijk voor de ramp, waarbij alle inzittenden, uit tien landen, om het leven kwamen. De verdachten zijn rebellenleider Igor Girkin, zijn rechterhand Sergej Doebinski, diens assistent Oleg Poelatov en garnizoenscommandant Leonid Chartsjenko. Slechts een van hen, Poelatov, laat zich vertegenwoordigen door twee Nederlandse advocaten. De Rus heeft eerder via videoboodschappen ontkend schuldig te zijn. De andere verdachten hebben niet gereageerd op oproepen van de rechtbank.

De rechtbankvoorzitter nam maandag ruim de tijd om te benadrukken hoe onbevooroordeeld en objectief de rechters zijn. ‘Men kan zich afvragen of de veelgehoorde term separatisten wel de juiste is’, aldus de rechter. Andere namen zijn volgens hem ‘volksstrijders’ of ‘rebellen’, ‘afhankelijk van wie je het vraagt’. De rechters zullen zich zo veel mogelijk beperken tot het neutralere ‘strijders’, en heeft ‘geen oordeel over het conflict als zodanig’.

Ook merkte de voorzitter op dat bij de bespreking van het gevoelige strafdossier soms onaangename feiten worden benoemd. ‘Dat is noodzakelijk voor het juridische debat. Mocht het u soms teveel worden, dan staat het u vrij om de zittingszaal even te verlaten.’

Na behandeling van de drie centrale vragen, deze week, krijgen de aanklagers op 17 en 18 juni de gelegenheid om delen van het dossier te bespreken. Daarna mogen de advocaten van verdachte Poelatov daarop reageren.

In september mogen de nabestaanden hun spreekrecht uitoefenen. Honderden nabestaanden hebben schadeclaims ingediend van bedragen tussen 40- en 50 duizend euro per slachtoffer. Pas in het najaar zal het Openbaar Ministerie de strafeisen bekendmaken. Een gerechtelijke uitspraak zal er waarschijnlijk niet eerder zijn dan volgend jaar. Als de rechtbank bewezen acht dat de verdachten toestel MH17 opzettelijk lieten neerstorten met de dood van 298 inzittenden tot gevolg, kan de verdachten een levenslange celstraf worden opgelegd.