Met slechts duizend woorden kun je alles uitleggen
Hoeveel woorden heb je nodig om dingen helder uit te leggen? Kun je met een woordenschat van krap duizend simpele woorden vertellen hoe een atoombom werkt? Mij leek dat nogal lastig en ik was dan ook sceptisch toen Randall Munroe aankondigde dat hij allerlei ingewikkelde dingen ging uitleggen in de duizend meest gebruikte woorden.
Nu is Munroe een van mijn helden. Al jaren maakt hij de strip xkcd vol knullige poppetjes en nerdy grappen. Op de universiteit gaat er drie keer per week een golf van gegrinnik door de gang als er weer een nieuw stripje online komt. Een van mijn favorieten begint met een mannetje dat zegt dat hij vroeger dacht dat correlatie causaliteit impliceert. Op plaatje twee vertelt hij dat hij een cursus statistiek volgde en dat nu niet meer denkt. Een vriendin zegt: 'Het klinkt alsof de cursus heeft geholpen.' Waarop het mannetje eindigt met: 'Nou, misschien.'
Erg laagdrempelig is deze grap niet met al zijn vaktermen. En nu wil de bedenker ervan extreem ingewikkelde dingen in heel eenvoudige woorden uitleggen. Op zichzelf een goed idee, want wetenschappers, beleidsmakers en journalisten overschatten nogal eens wat goed leesbaar is voor de gemiddelde burger.
Maar slechts duizend woorden gebruiken? Dat leek me een onmogelijke opgave.
Deze week verscheen het boek Dingen uitlegger waarin Munroe laat zien dat het wel degelijk kan. En hoe. Een atoombom is 'een machine om steden te verbranden', het periodiek systeem is 'de delen waarvan alles gemaakt is' en tektonische platen zijn 'grote platte stenen waarop we leven'.
De simpele woorden dwingen tot een frisse blik op heel gewone dingen. Het mooiste is misschien wel de beschrijving van een hangslot. Munroe noemt het een vormkijker: 'Door te kijken of iemand een stuk metaal van de goede vorm heeft, kan deze machine bepalen of mensen echt zijn wie ze zeggen dat ze zijn.'
Een ander hoogtepunt is de beschrijving van 'schoonmaker van dingen waarmee je eet'. Fijntjes staat in de inleiding hoe mensen ruzie krijgen over de juiste manier om hem in te ruimen. Nog leuker is dat tekeningen in een hoekje het ingenieuze systeem beschrijven waarmee een stuurballetje zorgt dat water om de beurt naar de onderste en bovenste spuiter stroomt.
Wat me een beetje dwarszat was dat Munroe schrijft dat hij zo'n duizend woorden gebruikt, terwijl er achterin een complete woordenlijst staat met om precies te zijn 845 woorden. Maar zo'n aantal zal ook wel tellen als een moeilijk woord. In het boek wordt af en toe zelfs tienhonderd gebruikt in plaats van duizend. En ook het omschrijven van landen in plaats van het noemen van hun naam (Canada is 'een land met veel sneeuw') is soms een tikje irritant.
Maar Dingen uitlegger is vooral ongelooflijk knap gemaakt. Wat moet het een werk zijn geweest om te zoeken naar de eenvoudigste manier om dingen te omschrijven, zonder te verzanden in eindeloze verhalen. Ik overwoog om in deze column ook alleen die ongeveer duizend woorden te gebruiken, maar dan had ik maar de helft kunnen vertellen in dezelfde lengte (en zou de correlatie-grap wel heel moeilijk uit te leggen zijn). Gelukkig hóeft niet alles eenvoudig te zijn, maar het is prachtig als het dat wel is.
