Met laken, lamp en lokstof op nachtvlinderjacht

‘Pas op, er zit een bosbessnuituil bij je voet.’ Maar net ontsnapt de nachtvlinder aan een wisse dood onder een schoen. Voorzichtig wordt het bijna-slachtoffer van de nationale nachtvlindernacht teruggezet op het laken bij de loklamp, waarna de aandacht van de vijftien omstanders zich verplaatst naar een gele tijger, een wapendrager, een granietuil en een onbestemde, bruinige nieuwkomer.

Opwinding maakt zich meester van excursieleider Dick Groenendijk. Het vlindertje, met een handige polsbeweging in een plastic potje gewipt, wordt vergeleken met de plaatjes in de Britse nachtvlinderbijbel. ‘Tsjonge, het is een geoogde w-uil. Ook voor mij is dat een nieuwe soort. Dat is de spanning van deze hobby. Je weet nooit wat je zult vangen.’

Van vrijdag laat tot in de kleine uurtjes op zaterdag beleefde Nederland de eerste nationale nachtvlindernacht, een evenement dat is overgewaaid uit Groot-Brittannië, waar een dergelijke nacht al vijf jaar met succes wordt georganiseerd. Op vijftig plaatsen in Nederland konden belangstellenden kennis maken met nachtvlinders, loklampen en stroopmengsels.

De organisatoren van de Vlinderstichting hopen een groter publiek te interesseren voor nachtvlinders, maar ook het simultaan verzamelen van gegevens over de verspreiding van deze dieren is van groot belang, benadrukt Groenendijk, want er is nog maar bitter weinig over deze insecten bekend.

Groenendijk schat dat er ongeveer honderd actieve liefhebbers zijn, en die hebben een immens onderzoeksterrein. Van de ruim tweeduizend Nederlandse vlindersoorten, zijn zo’n zeventig dagvlinders; de rest vliegt overwegend bij nacht. Tweederde van die ruim tweeduizend nachtvlinders zijn onooglijke motjes, maar eenderde zijn vlinders van twee centimeter spanwijdte of meer. Daar is deze nacht de jacht op geopend.

Er staan twee lakens opgesteld op de overgang van bos naar heide op het Planken Wambuis, een natuurterrein tussen Ede en Arnhem. Verticaal gespannen en vijftig meter uit elkaar. Als de lampen die ervoor hangen aanflitsen (gevoed door een fluistergenerator) ontstaan er twee bakens in de nacht. De lakens, ook op de grond ligt er een, reflecteren het licht en bieden de nachtvlinders een plek om te gaan zitten.

Slechts een enkel bruinig vlindertje fladdert direct naar de lamp, een grijze stipspanner, gevolgd door een kokerbeertje, maar een grote toevloed blijft uit. ‘Het is ook nog wat te vroeg, het moet echt donker zijn, om halfelf begint het, maar pas tussen elf en twaalf wordt het leuk’, aldus Groenendijk.

Tegen half twaalf doet een dennenpijlstaart, een bruine reus met dik lijf en een spanwijdte van zo’n zeven centimeter, zijn intrede in de lichtkoepel. Als een nijdige helikopter vliegt hij tegen het laken en verstoort andere al neergestreken vlinders. Het is de voorbode van de ware koningin van de nacht: groot avondrood, ietsje kleiner maar nog altijd een imposante verschijning die het traditionele beeld van de bruinige mot logenstraft: roze paarse sprieten en vleugels in teer oranjerood en mintgroen.

Veel kleiner, maar zeker zo mooi is de gevlekte groenuil, niet aangelokt door de lamp, maar door een lokstof van eigen recept die Groenendijk eerder deze avond op tientallen bomen heeft gesmeerd. Dat is een ‘geheim’ mengsel –elke nachtvlinderaar heeft eigen receptuur– met als hoofdbestanddelen appelstroop, gewone stroop, kersenlikeur en witbier.

Voor hongerige vlinders, die anders op zoek moeten naar schaarse bloemen of wondsap van bomen is het een buitenkansje dat ze al van verre in het bos of op de hei ruiken. ‘Ik denk dat licht en stroop de vlinders tot een kilometer om ons heen aanlokken.’

Groenendijk heeft deze nacht succes met zijn mengsel: veel vogelwiekjes, huismoedertjes, een erwtenuil en de gevlekte groenuil: prachtige lichtgroene vleugels met zwarte dooradering. ‘Moet je eens goed kijken. Wij willen graag dat mensen die schoonheid leren kennen.’