Met John Julius Norwich naar Beertje Paddington en de opera

NORWICH staat er in hoofdletters op de voordeur, met daaronder twee handen die elkaar vastpakken. De belofte van hartelijkheid wordt waargemaakt als burggraaf Norwich, beter bekend als John Julius Norwich, de deur van zijn laat 18de-eeuwse woning opent. 'Welkom. Treedt snel binnen. Wat een rotweer. Geef me je jas. Ik hang hem ergens te drogen.' Terwijl de 85-jarige schrijver, televisiemaker en landloze aristocraat een plekje zoekt voor het doorweekte kledingstuk, maak ik nader kennis met zijn beroemde ouders, die vanaf olieschilderijen op de muur van de entreehal toekijken.

Links, met bolhoed, Duff Cooper, de bewindsman - en rokkenjager - die in 1938 uit onvrede met de appeasement-politiek van Neville Chamberlain opstapte en door Winston Churchill zou worden benoemd tot minister van Informatie. Rechts, in uitgaansjurk, lady Diana Cooper, actrice, society beauty en muze van Evelyn Waugh die haar als Mrs Stitch opvoerde in zijn Sword of honour-trilogie. Het stel was zo chic dat er rijen dik stonden voor de kerk waar hun huwelijk plaatsvond, al vond haar vader, de hertog van Rutland, het spijtig dat ze niet zou trouwen met de prins van Wales.

Hij neemt me mee naar de huiskamer, die uitzicht biedt op het Regent's Canal, waar de koolschuiten nog voorbij voeren in de tijd dat hij de woning kocht. Aan de muur hangen twee schilderijen met Hollanders die op bevroren, door knotwilgen omgeven meren schaatsen. 'Nee, het zijn geen Avercamps', is hij me voor, 'maar de namen van de schilders zijn me ontschoten. Was jullie Gouden Eeuw niet wonderlijk? Het lijkt wel alsof iedereen in die periode kon schilderen.' In de hoek van de kamer staan een gitaar en een Steinway. De laatste is een cadeau voor de eerste van twee huwelijken. Hij speelt elke ochtend een uurtje. Gershwin, bij voorkeur.

In de boekenkast naast de zithoek staan zijn boeken chronologisch gerangschikt, van de verzamelde brieven van zijn beide ouders tot de architectuur van Zuid-Engeland, van een (in het Nederlands vertaald) boek over de pausen van Rome tot de koningen van Shakespeare. Het merendeel zijn echter geschiedschrijvingen, varierënd van de Sahara tot het Byzantijnse Rijk. Binnenkort komt daar de geschiedenis van Sicilië bij, met speciale aandacht voor de behulpzame rol die de maffia heeft gespeeld bij de landing van de geallieerden tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Norwich is een halve eeuw geleden begonnen met schrijven, nadat hij uit de voetsporen van zijn vader was getreden. Daarvoor werkte hij als diplomaat op de ambassades in Belgrado en Beiroet. Na het voortijdige overlijden van Duff erfde hij diens adellijke titel, maar hij sprak weinig in het Hogerhuis. 'Ik was te druk met schrijven, mijn bron van inkomsten. Ik heb me dan ook geen kandidaat gesteld nadat meneer Blair ons erfelijken eruit had geschopt. De teloorgang van het instituut gaat me wel aan het hart.'

De titel 'historicus' acht hij te veel eer. 'Ik ben geen academicus, heb geen ambitie de grenzen van de kennis te verleggen.' Dan, met een vleugje Engelse zelfspot: 'Ik kan met een gerust hart stellen dat ik nooit een nieuwtje heb ontdekt. Ik zou me er geen raad mee weten. Van beschikbare informatie probeer ik een pakkend verhaal te maken.' Het is tekenend dat iemand anders ontdekte dat niet de hertog van Rutland maar een naburige edelman zijn opa aan moeders zijde is. Deze man zou tevens de grootvader van Thatcher zijn, informatie die Norwich achteloos heeft verstopt in een voetnoot van zijn autobiografie Trying to please.

De voetnoten tijdens het gesprek zijn de anekdotes. Soms zit er een moraal in verborgen, bijvoorbeeld in het verhaal over Denis Thatcher en diens potje golf bij Annenberg House in Palm Springs met twee voormalige Amerikaanse presidenten. 'De ene was Ford, vertelde hij me, maar van de ander herinnerde hij zich alleen dat het a nice chap was. Dat vond ik mooi, iemand waarderen om hoe hij is, niet wie hij is.'

1. Stad: Venetië

Een vraag naar de bekende weg voor een inwoner van de wijk Little Venice. Zijn eerste bezoek aan het bedevaartsoord van staatslieden, kunstenaars en gesjeesde aristocraten, was als 16-jarige, met zijn ouders. 'Mijn vader zei: we bezoeken maar twee gebouwen: de basiliek van San Marco aan het begin en Harry's Bar aan het einde. Voor de rest lopen en kijken we.'

Zijn vader wilde een boek over de stad schrijven, maar hij stierf vrij plotseling en is nooit verder gekomen dan aantekeningen. 'Daarom heeft mijn liefde voor Venetië ook een persoonlijk tintje. Ik heb zijn werk afgemaakt.' In de afgelopen zeventig jaar is Norwich er tweehonderd keer geweest, en enkele keren met een filmploeg voor documentaires. De vraag naar welke gebouw zijn voorkeur uitgaat, afgezien van het paleis, kan hij niet beantwoorden.

'De magie, het miraculeuze is het geheel, net als jullie grachten, het is meer dan de som der delen. Daarom dool ik er graag, maar het lukt me steeds moeilijker om er te verdwalen. De beste tijd om de stad te voelen is na tienen 's avonds wanneer je de straten voor jezelf hebt. Dan waan je je in de tijd van Canaletto. Straatlantaarns, geen autolampen.'

Het is onmogelijk om over de antieke stadstaat te praten zonder het thema verval te berde te brengen, niet zozeer de aftakeling door het wassende water, alswel door de toeristenstromen, het ontstaan van een Disneyland voor de Denkende Mens. Als voorzitter van het Venice in Peril Fund heeft Norwich er veel mee te maken gehad. 'Het verbannen van cruiseschepen zou een goed begin zijn, maar de gemeente denkt alleen aan geld en lijkt het niet erg te vinden dat het aantal inwoners sinds de jaren veertig is gedaald van 150.000 naar 50.000. Er is alleen werk in de horeca, en veel jongeren passen daarvoor. Geef ze eens ongelijk.'

2. Architectuur: Taj Mahal

Norwich bracht de eerste tien jaar van zijn leven door op Belvoir (spreek uit 'Biever') Castle , zetel van de hertogen van Rutland, maar tegenwoordig ook toeristische attractie en filmdecor, onder meer voor scenes uit de Da Vinci Code. 'Het is een indrukwekkend neo-gotisch bouwwerk, temeer omdat het op een heuvel ligt. Voor een kind is het ook eng. Als 5-jarige werd ik eens in paniek wakker en rende, op mijn blote voeten, over de ijskoude, stenen vloeren, naar de kamer van de nanny.'

Mooi vindt hij het niet, het komt niet voor in zijn lijstje van lievelingsgebouwen. Hij noemt St Paul's en de Hagia Sophia in Istanboel, maar op eenzame hoogte staat de Taj Mahal. 'Het is een cliché, maar het is echt het mooiste gebouw van de wereld. Je weet niet waar je moet kijken. Ik ging erheen met de gedachte dat mijn verwachtingen waarschijnlijk te hoog gespannen waren, maar het was nog mooier dan ik dacht. Adembenemend. Het is onbegrijpelijk dat de koloniale Britten konden, nee, durfden neer te kijken op een volk, dat eeuwen geleden zo'n gebouw heeft kunnen maken. Wij konden alleen maar dromen van zoiets.'

3. Opera: Der Ring des Nibelungen - Richard Wagner (o.l.v. Georg Solti)

Afgezien van zijn werkzaamheden in het bestuur van de English National Opera en zijn boek over de geschiedenis van het Zuidengelse operahuis Glyndebourne, is Norwich naar eigen zeggen vooral een operaconsument. 'Ik hou ervan omdat muziek en acteren er hand in hand gaan. Een heimelijke liefde koester ik voor Wagner en zijn idee van het Gesamtkunstwerk. De uitvoering die de grootste indruk op mij achter heeft gelaten is Der Ring des Nibelungen in Covent Garden met Georg Solti op de bok. Hij was iemand met complete controle over zijn orkest, en was daarnaast een groot pianist. Zijn Ring was ongelooflijk krachtig, een oerkracht welhaast, wat een reflectie was van zijn nadrukkelijke aanwezigheid. Hij wist zijn Londense orkest bijna op het niveau te krijgen van de Wiener, wat een prestatie is.'

Het brengt hem terug in Venetië, waar Wagner zijn Tristan schreef en een begin maakte met de Ring-cyclus die onder meer draait om hebzucht en wraak van de goden. 'Wagner vond rust in Venetië, en uiteindelijk de dood. De treurmars uit Götterdämmerung klonk toen zijn lichaam een laatste tocht maakte, over het kanaal gevaren. Daar had ik wel getuige van willen zijn.'

undefined

4. Boeken: Eliot & Gibbot

Fictie: Middlemarch: a study of provincial life - George Eliot
Non-fictie: The history of the decline and the fall of the Roman Empire - Edward Gibbon

George Eliots Middlemarch is het Engelse antwoord op Oorlog en Vrede, een romantisch verhaal met op de achtergrond grote sociale veranderingen die het land verdeelden. Bij Tolstoj was dat de oorlog tegen Napoleon, bij Eliot de landhervormingen die plaatsvonden ten tijde van koning Willem IV. Deze vorst heeft een speciale betekenis voor Norwich. Via zijn vaders kant is hij een nazaat van de koning en diens vriendin Dorothea Jordan met wie hij negen kinderen kreeg. 'Toen hij onverwacht koning werd, werd Jordan, een actrice, naar Frankrijk verbannen, met een klein pensioen. Wreed. Onmenselijk. Dertig jaar geleden kwamen we met een aantal nakomelingen bijeen om iets moois te maken van haar graf in Neuilly.

'Middlemarch is een prachtig geschreven boek over wilskracht, over de drang om dingen te bereiken in het leven. Sprekend over Tolstoj gaan mijn gedachten terug naar New College Oxford, waar ik Russisch en Frans studeerde, de opmaat voor een loopbaan bij Buitenlandse Zaken. Het was een foute keuze. Talen leer je, zo had mijn vader al gewaarschuwd, in het land waar ze worden gesproken.Bovendien ben ik alle liefde voor de Russische klassiekers verloren door het gekmakende tempo waarin we ze moesten lezen. Ik had natuurlijk geschiedenis moeten gaan studeren - dat heb ik later al doende gedaan.

'Een boek dat me daarbij heeft geholpen is The history of decline and fall of the Roman Empire. Met zijn vijandige houding jegens het Byzantijnse Rijk ben ik het niet eens, maar over het algemeen is het een groot werk. Sommige mensen vinden het taai of zelfs droog, maar je moet het langzaam lezen en dan ontdek je dat er vrijwel geen pagina is zonder een onvergetelijke karakterschets, ironische opmerking of anekdote. Neem deze voetnoot over keizer Gordianus II. '22 maîtresses, en een bibliotheek met 62.000 boeken, zeggen iets over zijn voorkeuren, en afgaande op de nagelaten producties (kinderen en boeken), schijnt het toe dat beiden voor gebruik bestemd waren, eerder dan praalzucht.' Prachtig, prachtig.'

5. Historische figuur: Winston Churchill.

Churchill was een magische verschijning. Dankzij mijn ouders heb ik hem vanaf mijn vijfde tot aan zijn dood in 1965 bewust meegemaakt. Ken je het verhaal van de wolf en de drie kleine biggetjes? Mijn moeder vergeleek Winston in zijn blauwe overall altijd met het biggetje dat zo verstandig was om zijn huis te bouwen met bakstenen.

'Een keer heb ik hem op 10 Downing Street ontmoet, dat was voor Kerstmis 1944. Hij had toen een van zijn siren suits aan.' Onaangekondigd staat Norwich op en loopt weg. Na enkele minuten komt hij terug met een exemplaar van The Times. 'Kijk, dat is een siren suit.' Hij wijst op een foto van Churchill in een groenfluwelen overall. Dit kledingstuk was door Churchill uitgevonden om mensen warm te houden in de schuilkelders, en zou tot mode uitgroeien. 'Waar was ik gebleven? O ja, hij vroeg me naar het leven op Eton, de grote rivaal van zijn alma mater Harrow. Ik vertelde dat we vanwege het gevaar van de V1-bommen niet meer naar de kapel hoefden, en dat iedereen daar blij mee was. Hij was geschokt. 'Ooo, ik vind niet dat deze activiteiten van de nazi's ertoe moeten leiden dat jullie dagelijkse rooster in de soep loopt', donderde hij, 'jullie moeten gewoon doorgaan, alsof er geen oorlog is, alsof er geen bommen vallen.' Na de lunch gaf hij me twee pond, een hoop geld voor die tijd. En dat terwijl hij zeker niet rijk was.

'Hij was een vrijgevige man, en bijzonder koppig. Eerder dat jaar was hij in Marrakesh om te herstellen van een hersenbloeding. Mijn vader was in Algiers. Het was zijn taak om, aan de vooravond van de bevrijding van Frankrijk, Churchill en De Gaulle bijeen te brengen. Winston moest niets van de generaal hebben en weigerde hem te zien. Na een smeekbede van mijn vader kwam het toch tot een ontmoeting. 'Ik doet het voor jou, voor onze lange vriendschap', zei hij, 'maar niet langer dan vijf minuten.' De Gaulle zag er op en top uit. Winston had zijn fluwelen Chinese badjas aan, vol koppen van gouden draken.

'Mijn laatste herinnering dateert van exact vijftig jaar geleden, zijn staatsbegrafenis. En hoe de hijskranen langs de Theems in oostelijk Londen bogen toen de kist passeerde.'

6. Film: Beertje Paddington - Paul King

Een paar keer per week gaat hij met zijn vrouw Molly naar de Everyman, een filmhuis op loopafstand in Maida Vale. Hij heeft de kleinere filmhuizen altijd een warm hart toegedragen. Begin jaren zestig benutte hij zijn zetel in het Hogerhuis om schande te spreken over de inval die 33 politieagenten hadden gedaan bij het alternatieve theater Open Space, waar Flesh van Andy Warhol te zien was. Officieel ging het om de brandveiligheid, maar de ware reden was natuurlijk de vermeende onzedelijkheid van de film.

De favoriete films van Norwich zijn beide van de Engelse regisseur Carol Reed. 'The Third Man, een verfilming van Graham Greenes roman, is een meesterwerk. Minder bekend van hem is Night Train to Munich, een spionagethriller die aan het begin van de Tweede Wereldoorlog uitkwam. Het is geen grootse film, maar ik heb er een merkwaardige en onverklaarbare affectie voor.'

Affectie koestert His Lordship ook voor een film die hij onlangs heeft gezien, Beertje Paddington. 'Beschouw het niet als een kinderfilm. Elke volwassene die ik ken heeft ervan genoten. Na het zien van serieuze en betekenisvolle films als The Theory of Everything en The Imitation Game was dit een andere ervaring. Ik verliet blijmoedig de bioscoop en tevreden met mijn bestaan.'

7. Poëzie: A St Helena Lullaby - Rudyard Kipling

De eerste rijmpjes die Norwich leerde gingen over koningen. Op de muur van de kinder-kamer van de 3 jaar oude John Julius had zijn moeder een koninklijke stamboom gemaakt met afbeeldingen en informatie die ze uit het boek Kings and Queens had geknipt. Bij elke monarch hoorde een versje, zoals 'Next William the fourth, is proclaimed Britain's king/ For between him and his brother two deaths intervene/ No legitimate child did he leave in possession/ Of the Crown of old England, in right of succession.' Hij vertelt zijn moeder dankbaar te zijn geweest door deze geschiedenislessen. 'Koningen zijn ideale mijlpalen om de geschiedenis te leren, maar in het moderne onderwijs spelen ze amper meer een rol. Dat gaat allemaal over de Amerikaanse Burgeroorlog en de Tweede Wereldoorlog, in willekeurige volgorde. Ook nog eens.

'Reciteren was belangrijk bij ons thuis. Ik kreeg geen zakgeld, maar in plaats daarvan mocht ik gedichten voordragen voor de lunchgasten. Wanneer ik daar feilloos in slaagde, zonder euhhs, kreeg ik een sixpence of een shilling, naar gelang de lengte. 'Och wee, daar heb je die nare uitslover weer', moeten de eters hebben gedacht. Een van mijn lievelingsgedichten is van Rudyard Kipling, een auteur die meningen nog steeds verdeelt. Hij kon briljante dingen schrijven, en slechte. Zijn gedicht over Napoleon is een juweeltje. Lees maar eens.'

Thuis doe ik dat en al bij de eerste zinnen, over de band tussen moeder en kind, wordt zijn keuze duidelijk. 'How far is St. Helena from a little child at play! / What makes you want to wander there with all the world between / Oh, Mother, call your son again or else he'll run away / (No one thinks of winter when the grass is green!).