Met een stofkam over de landkaart

Het gebeurde in 1993 in de Zuid-Koreaanse hoofdstad Seoul. Huib Stam was zijn gevoel voor richting kwijt. 'Ik liep te tollen', zegt hij. 'Mijn oriëntatievermogen was verdwenen.' In Seoul is het makkelijk verdwalen. De weg vragen heeft geen zin. Er wonen elf miljoen mensen en die zijn over het algemeen buitengewoon behulpzaam. Maar je moet wel het Koreaans beheersen.

Buitenlanders zijn aangewezen op stadsplattegronden en daar was in Stams geval iets mis mee. Het duurde een paar dagen voordat hij het ontdekte. De Duitse Hildebrand-kaart Korea Süd van uitgeverij Karto+Grafik in Frankfurt bevat een centrumplattegrond. De straatnamen zijn prima leesbaar, maar ze zijn gedrukt op een stratenplan dat op zijn kop staat. Achterop Korea Süd, onder een tekst vol wetenswaardigheden, tonen de Frankfurters berouw. Daar staat het centrum van Seoul zoals het is. Maar zonder aanduiding dat dít de juiste versie is. Zo ver gaat de service niet, althans niet in Frankfurt. Maar het komt wél voor.

Op de leestafel van het Tilburgse café Langeboom ontvouwt Stam een groene Michelinkaart en strijkt met een vingertop over de naam van Vaulx-en-Velin, een voorstadje van Lyon.

'Moet je ook eens doen', zegt hij. Inderdaad voel je iets: de randen van een stickertje waarop de plaatsnaam correct is gespeld. Duizenden, misschien wel tienduizenden kaarten van Lyon en omstreken zijn ermee beplakt, alleen omdat Michelin oorspronkelijk de eerste 'l' was vergeten.

'Michelin streeft naar perfectie, zeker met de kaarten van Frankrijk zelf', glimlacht Stam. 'Toch heb ik ze in Afrika op een foutje betrapt.'

Toen hij twaalf jaar geleden op de fiets van Lilongwe naar het Meer van Malawi reed, klopte de afstand op de kaart niet met de werkelijkheid. 'Zelfs niet bij benadering', zegt Stam. 'Lang na zonsondergang kwam ik aan.'

Het gebeurt vaker en het kan een reiziger knap dorstig maken als hij in de Sahara onderweg is met de kaart Sahara and Environs van ITMB in Canada. Stam: 'Ik ben al jaren van plan om van Algiers naar Tammanrasset te fietsen en ik weet dat de afstand om en nabij de tweeduizend kilometer is.' Toen hij de kaart van ITMB onder ogen kreeg, was het traject ruim zeshonderd kilometer korter.

'De uitgever heeft gegokt op een schaal van 1:2.200.000. Dat moet zijn 1:3.200.000. Een jaar na de eerste uitgave krijg ik nog steeds kaarten binnen met diezelfde schaalvermelding.' Omgekeerd heeft ITMB de oppervlakte van Eritrea verhonderdvoudigd: een land met de omvang van de Benelux kreeg de schaal mee van 1:9.000.000 en dat is een nul te veel.

Centraal-Amerika daarentegen is flink gekrompen. De Somalië-kaart is nog een slag erger. Daar is Djibouti bijgetekend en van die kaart deugt volgens Stam bijna niets.

Maar de ITMB-kaart van Vietnam is het toppunt, vindt hij. 'Directeur Jack Joyce is getrouwd met een Vietnamese, maar op de kaart van haar land ontbreekt de belangrijkste noord-zuidverbinding.'

ITMB is een verhaal apart. Stam: 'Het aardige van de Canadezen is dat ze kaarten uitbrengen die niet interessant zijn voor de gemiddelde, op het massatoerisme gerichte uitgever. Zonder ITMB zou ik in mijn winkel geen kaarten hebben van Sierra Leone, Azerbeidzjan of Brits Guyana. Als je met de stofkam door de gegevens zou gaan, kom je waarschijnlijk meer fouten tegen. Maar wie kent alle steden en wegen ter wereld?'

De reden dat er dingen fout gaan bij ITMB, ligt aan de werkwijze. Joyce contracteert werkloze cartografen in het land dat in kaart moet worden gebracht. Die werken ieder op hun eigen manier. Daarom worden op de ene kaart van ITMB afstanden vermeld en op de andere niet. Soms, maar dat slaat niet op ITMB, stuit hij op plagiaat.

'De Laos-kaart van de Singaporese uitgever Periplus is een duidelijk voorbeeld. Op de kaart vind je geen afstandsvermelding bij de wegen in Laos zelf, maar wel van de buurlanden Thailand en Vietnam. De afstanden zijn identiek aan die op de kaarten van de Duitse uitgever Nelles. Nelles heeft zelf nooit een kaart van Laos uitgebracht', zegt Stam. Dus zat Periplus met een probleem. En de gebruiker ook: hij moet raden naar de afstanden in Laos.

Vaak brengen uitgevers opzettelijk kleine onnauwkeurigheden aan om concurrenten te kunnen betrappen. En dan zijn er de roofdrukken. Van een nieuwe uitgave van Lonely Planet is in Zuidoost-Azië binnen een paar weken een namaakversie op de markt.

Uren kan Stam kaarten en reisboeken bestuderen. Zijn vader had dat ook. Anders dan zijn zoon reisde hij niet veel, maar hij had een scherp oog voor foutjes. Zijn zoon krijgt soms ongevraagd hulp van een klant en stadgenoot die zo mogelijk nog kritischer is.

'Hans Konings heet hij en hij werkt ergens als kwaliteitscontroleur. Wat hij precies controleert, weet ik niet, maar wat het ook is, hij is er beslist goed in. Konings vond zelfs een fout in het postcodeboek.'

In een uitgave van Periplus over Noord-Sumatra, het Toba-meer en Medan was het Konings die de vage stadsplattegrond herkende die Periplus als achtergrond gebruikt op de omslagen van zijn kaarten. Het is het centrum van Utrecht.

Met Nederlands materiaal hebben Konings en Stam ook plezier, hoewel niet bij alle uitgevers. Cito-Plan, vindt Stam, is akelig nauwkeurig. Geen lol aan te beleven.

Maar gelukkig zijn er weinig uitgevers zonder zonden, ook de grote niet. Wolters-Noordhoff bijvoorbeeld met zijn eerste druk van de prestigieuze Wolters-Noordhoff Wereldatlas. De plaatsen Bussum en Hilversum waren verwisseld.

Falk-Plan is een ander voorbeeld. Vroeger zelden te betrappen op een 'uitglijder', maar sinds 'Falk' onderdeel is geworden van Wegener heeft het er volgens Stam veel van weg dat kaarten op een achternamiddag in elkaar worden geflanst. 'Spookstraten' komt Stam er tegen: straten die de kaartenmakers hebben verzonnen. In zijn eigen Tilburg zijn dat de Lumenstraat, de Rabarberhof en de Eerste Veedwarsstraat.

In Den Bosch is de Parade, het plein aan de voet van de St. Jan, ingekleurd alsof het bebouwd is.

De A9 komt in het westen niet uit bij Heusden, maar bij Vlijmen.

Stam: 'Nu is bijna elke kaart goed te gebruiken, maar voor een kaartenfreak is het speuren naar uitglijders gewoon leuk.'

Of uitgevers dat ook vinden, is niet waarschijnlijk. 'Ik hoorde een keer van een journalist dat hij bij Falk-Plan was uitgenodigd voor een persbijeenkomst. Hij faxte het opgaveformulier terug met de mededeling dat hij graag kwam. Hij wilde wel eens weten hoe het mogelijk was dat er zo veel fouten in hun kaarten stonden. Hij heeft vervolgens niets meer gehoord.'

Falk is volgens interimdirecteur Paul Zwaga wel blij met 'nijvere' mensen die het bedrijf op zijn feilen wijzen. Want er gaat wel eens wat mis.

Volgens Zwaga kan het gebeuren dat er in de ene uitgave van Falk-Plan een fout staat en in de andere niet. Wel bijvoorbeeld een verkeerde straatnaam in Heg & Steg en niet in het Shell stratenboek, zegt hij.

'Toen ik hier 21 maanden geleden aantrad, trof ik een bedrijf aan dat nodig toe was aan revisie.' Zwaga wil geen bedragen noemen, maar naar schatting acht ton heeft het moederconcern Wegener gestoken in een nieuw, centraal datasysteem.

Niet langer heeft elke uitgave zijn eigen gegevensbestand. Alles wordt samengevoegd. Daarbij duiken strijdige gegevens op. Voor 1 april, zegt Zwaga, wordt met hulp van gemeenten en de Topografische Dienst de juiste naam opgezocht of, in het geval van wegen en straten, het juiste type weg.

Als Almere - volgens Zwaga een voorbeeldige gemeente als het gaat om het snel doorgeven van informatie - een nieuw wandelpad in het Beatrixpark aanlegt, komt dat pad vroeg of laat terug in alle andere producties.

Stam: 'Voor mij als reisboekhandelaar is dat een goede ontwikkeling. Maar ik vraag me af of Hans Konings er blij mee zal zijn.'