‘Meer geld betekent niet altijd meer eten’

De discussie over ontwikkelingshulp is sterk ideologisch geladen. Hulp is een dure plicht en het enige dat werkt, stelt ontwikkelingseconoom Jeffrey Sachs. Het doodt het eigen initiatief en het helpt geen bal, werpen vakgenoten William Easterly en Dambisa Moyo tegen.

'Laten we nou eens onderzoeken wat er werkt en wat niet', zegt Esther Duflo. Zij is een van de prominentste vertegenwoordigers van een nieuw slag ontwikkelingseconomen, de Randomista's. Geen romantische bende guerrillero's, integendeel: de Randomista's zijn genoemd naar de randomized controlled trial, een onderzoekstechniek die door medicijnenfabrikanten wordt gebruikt om medicijnen te testen. De te onderzoeken groep mensen wordt door het lot in tweeën gedeeld. Met de ene helft wordt een experiment uitgevoerd, de andere helft is de controlegroep.

Dan blijkt de wereld soms verrassend. Wat gebeurt er als je de allerarmste Chinezen korting geeft op de rijst waaraan ze het grootste deel van hun geld uitgeven? Dan eten ze minder rijst. En meer garnalen.

Wat gebeurt er als je meisjes in Oost-Afrika tijdens de anti-aidscampagne vertelt dat ze geen seks voor het huwelijk moeten hebben? Dan gaan ze jonger trouwen, meestal met een oudere man omdat die geld heeft. En krijgen ze eerder aids. En kinderen.

Waarom gaan zo veel kinderen in Kenia niet naar school? vroegen de Nederlandse stichtingen ICS en Liberty zich in de jaren negentig af. Het resultaat wordt door Duflo in haar nieuwste boek beschreven als een van de grootste doorbraken in armoedebestrijding. Veel kinderen bleken gewoon te ziek door een zeer alledaagse worminfectie. Een simpele pil, kosten 1,36 dollar per jaar, en de kinderen gingen weer. Meer school, meer toekomst. Gemeten over hun hele leven verdienen ze volgens Duflo 3.269 dollar méér.

Duflo (39) wordt al getipt als toekomstig Nobelprijs-winnaar, maar enige glamour straalt ze niet uit. Het enige zichtbaar opvallende aan de kleine vrouw die bij de voordeur van het rommelige appartement in Parijs een slap handje geeft (terwijl ze sterke handen heeft: ze is een gedreven rotsklimmer), is haar zwangerschap: in maart krijgt ze haar eersteling.

Haar vader was hoogleraar wiskunde, haar moeder arts, maar armoede was altijd aanwezig in huize Duflo: in de gesprekken aan tafel. 'Mijn moeder ging voor een ngo naar oorlogsgebieden, en kwam terug met verhalen en foto's.' Op haar zesde werd ze diep getroffen door een stripboek over Moeder Theresa. En als lid van Scouting kookte ze soep voor Parijse zwervers. 'Armoede heeft me altijd gestoord', zegt ze. Nooit wil ze iets anders doen dan armoede onderzoeken.

Nog een raar effect in haar boek: In India eten de mensen minder naarmate ze rijker worden.

'Arme mensen zijn niet alleen bezig zich fysiek in stand te houden, ze willen ook een zo leuk mogelijk leven. Dus als ze iets meer geld hebben, gaan ze niet meer eten maar lekkerder. Dat gaat overal zo. Arme Indiërs zijn veel te mager waardoor hun fysieke en geestelijke ontwikkeling wordt vertraagd, maar ze weten niet beter, ze vinden het niet afwijkend. Daar komt bij dat in India overal goedkope leuke spullen te koop zijn. Vaak zal een Indiër besluiten zijn geld daaraan uit te geven, in plaats van aan voedsel. In Afrika zie je dat veel minder. Daar zijn veel minder goedkope spullen te koop.'

In uw boek stelt u dat honger helemaal niet het probleem is van te weinig eten, maar van verkeerd eten.
'Ja, ook arme mensen hebben bijna altijd genoeg geld om genoeg calorieën naar binnen te krijgen. Maar het is een stuk lastiger om voldoende vitamines en mineralen naar binnen te krijgen. Veel mensen hebben bloedarmoede omdat ze te weinig ijzer binnenkrijgen. We hebben experimenten gedaan met ijzer in vissaus, en met ijzer in zout. Vaak nemen mensen toch de gewone vissaus of het gewone zout, omdat dat goedkoper is. We doen nu onderzoek naar de prijs die je kunt vragen waarbij mensen toch nog met ijzer verrijkt zout kopen.'

U beschrijft dat je de opkomst voor vaccinaties enorm kunt verhogen door bij elke prik een zakje linzen cadeau te doen. Klinkt als manipulatie.
'Een Indiase minister zei ooit dat hij zich voelt als een loodgieter. Er is een probleem, en hij moet trucs bedenken om het op te lossen. Ik voel me iemand die loodgietersgereedschap maakt. De belangrijkste eis aan gereedschap is dat het werkt.

'Als een zak linzen bij vaccinatie helpt, dan moet dat maar. De kosten per vaccinatie daalden er zelfs door. Arme mensen hebben al zo verschrikkelijk veel aan hun hoofd, dat je ze best een klein duwtje in de goede richting mag geven. In rijke landen gebeurt dat de hele tijd. Mensen zijn verplicht verzekerd, kinderen gaan verplicht naar school, vaccinatie is zo goed als verplicht.'

Uw benadering klinkt erg technisch. Terwijl het debat over ontwikkelingshulp uiterst heftig en politiek is.
'Dat is ook meteen het probleem van die discussie: dat het over hulp gaat. Hulp is niet de kern van het probleem. De meeste armen in de wereld wonen in China en India, en die krijgen vrijwel geen hulp. En zelfs van de Afrikaanse landen komt maar 15 procent van de overheidsbudgetten van buitenlandse hulp.

'Dus dat Easterly en Sachs met elkaar overhoop liggen over het nut van hulp: het zal wel. Daar blijf ik vandaan. Het gaat erom beleid te ontwikkelen dat werkt.'

Is ontwikkelingshulp niet van belang?
'Zeker wel. Regeringen van arme landen zijn niet goed in iets nieuws bedenken. Dat zie je bij die ontworming: het idee moest komen van buitenstaanders. Dus die paar euro die je uitspaart op het Nederlandse budget, betekent dat in arme landen de innovatie stilvalt.’

_{ABHIJIT VINAYAK BANERJEE EN ESTHER DUFLO, ARM & KANSRIJK. EEN NIEUWE VISIE OP HET BESTRIJDEN VAN ARMOEDE. UITGEVERIJ NIEUW AMSTERDAM, € 22,95. 22 DECEMBER HOUDT ZE IN FELIX MERITIS IN AMSTERDAM DE 34STE GLOBALISERINGSLEZING (FELIX.MERITIS.NL).}

_{Dit artikel verscheen oorspronkelijk in 2011, en is licht bewerkt nadat Duflo in 2019 de Nobelprijs voor de Economie toegekend kreeg.}