Mauritshuis hangt kunstwerk gemaakt door algoritme op plek Vermeer: ‘gewoon mooi’ of ‘onethisch’?

Duizenden mensen reageerden op de oproep van het Mauritshuis om ‘jouw eigen Meisje’ te creëren, geïnspireerd op het Meisje met de Parel uit 1665 van Vermeer: ‘maak kans om tijdens haar afwezigheid op háár plek te hangen.’ Het meesterwerk zelf is namelijk tijdelijk uitgeleend aan het Amsterdamse Rijksmuseum.

De oproep veroorzaakte volgens het museum ‘een explosie aan creativiteit’. Uit de 3.482 gefografeerde, geboetseerde, gehaakte, geschilderde of zelfs met groenten gecomponeerde Meisjes koos het museum er vijf uit om fysiek tentoon te stellen.

Opvallend: een daarvan is het werk A Girl With Glowing Earrings van de Duitser Julian van Dieken. Of liever: is vooral het werk van Midjourney. Dit is een zogenoemd generatief AI-programma dat op basis van een simpele tekstinvoer (bijvoorbeeld: ‘Maak een portret van een mooi meisje met volle lippen en blauwe ogen en glinsterende oranje oorbellen in de stijl van Vermeer’) in een handomdraai een afbeelding maakt.

Controverse

Van Dieken gebruikte naar eigen zeggen naast Midjourney ook Photoshop om het portret digitaal fijn te slijpen. Programma’s als Midjourney en DALL-E zijn niet zonder controverse. De bewondering voor de snelheid waarmee ze indrukwekkende afbeeldingen kunnen genereren gaat gepaard met bezwaren vanuit de kunstwereld over het feit dat deze kunstmatige-intelligentiemodellen parasiteren op het werk van ontelbare werken uit het heden en verleden.

De AI-bedrijven gebruikten miljarden afbeeldingen om hun modellen te trainen, waarvoor kunstenaars nooit toestemming gaven, terwijl iedereen nu foto’s of schilderijen in hun stijl kan laten genereren. Momenteel lopen er verschillende rechtszaken tegen de makers van Midjourney en DALL-E.

Onethisch

Een van de kunstenaars die ageert tegen deze ontwikkeling is Eva Toorenent. Met de organisatie EGAIR (European Guild for Artificial Intelligence Regulation) pleit ze voor wetgeving en regels voor wat ze ‘onethische technologie’ noemt.

‘Terwijl Midjourney veel geld verdient met zijn software, zien de artiesten en makers wier werk onvrijwillig in deze dataset zit hier niks van terug’, stelt Toorenent. Het is ook niet mogelijk om Midjourney eenmaal aangeleerd werk te laten vergeten. Het stoort haar hogelijk: ‘Zonder het werk van menselijke artiesten zou dit programma helemaal geen werken kunnen generen. Hoe hoger de kwaliteit van kunst in de dataset, hoe hoger de kwaliteit van de AI-kunst’.

Van Dieken toont zich ondertussen op zijn Instagram in de wolken met het onverwachte succes: ‘Een van de beroemdste schilderijen uit de geschiedenis wordt letterlijk vervangen door een van mijn AI-afbeeldingen.’ Hij noemt zijn succes ‘surrealistisch’. Toorenent vindt het bizar dat de jury van het Mauritshuis uitgerekend dit werk nu eruit licht: ‘Dat is nogal wat. Hiermee zegt het museum feitelijk: wij vinden dit ok.’

‘Geen wedstrijd’

Een woordvoerder van het Maurtishuis zegt in reactie dat het geen wedstrijd was, ondanks de aanwezigheid van een jury die uiteindelijk bepaalde welke vijf werken aan de muur mogen hangen. ‘Het ging ons erom dat men zich liet inspireren door het Meisje met de Parel.’ Het museum heeft daarbij de vraag of dit soort AI-kunst ethisch of creatief is niet meegenomen: ‘Wij hebben puur gekeken naar wat we mooi vonden. Is dit creatief? Dat is een lastige vraag.’

Op het bordje naast het AI-werk staat als kunstenaar ‘Van Dieken’ vermeld. Het museum heeft niet overwogen daar Midjourney naast te zetten.