Martin Sommer: 'Succesformule formatie Rutte II is ook de zelfgegraven kuil'

In regeringskring knarsen de tanden vanwege de rol van de media in het premie-oproer. Journalisten zouden zich gedragen als officieren van justitie nadat ze hun eigen koopkrachtplaatje hadden uitgerekend. Best mogelijk, journalisten zijn ook mensen met een middeninkomen. Het neemt niet weg dat het nog nauwelijks aangetreden kabinet de rommel helemaal zelf heeft veroorzaakt. Ik mocht er iets over zeggen in het radioprogramma stand.nl, waar bijna de helft van de bellers alweer naar de stembus wilde. Zullen we nog even wachten op de regeringsverklaring?

Natuurlijk moet dit kabinet er komen. Stabiliteit en daadkracht zijn nodig, slepende vraagstukken als zorgkosten, wonen en arbeidsmarkt vragen om een oplossing. Na anderhalf jaar stilstand van Rutte I en het ook niet erg voortvarende Balkenende IV. Maar het lijkt erop dat de succesformule van de formatie ook de zelfgegraven kuil is - snelheid, doortastendheid en daadkracht dus.

Er zijn meer voorbeelden. De Kunduzcoalitie mocht ook rekenen op breed enthousiasme. Na twee dagen koortsachtig door het Kamergebouw rennen, was er een begroting in elkaar getimmerd. Het kon dus wel! Iedereen opgelucht, maar de deconfiture van het reiskostenforfait liet niet op zich wachten. In de regio hetzelfde patroon. Van een Gronings college van doorpakkers dat zijn biezen moest pakken, tot de provincie Flevoland die krachtig urgentie aan het kweken was rondom een natuurgebied. Het eindigde met wachtgeld.

Hooijmaijers
Op dezelfde dag dat het premie-oproer uitbarstte, werd het onderzoeksrapport Ondernemend Bestuur over de provincie Noord-Holland gepubliceerd. De aandacht in de pers ging uit naar de 'vermeende' corruptie van de voormalige VVD-gedeputeerde Ton Hooijmaijers. Wat uit het zicht raakte, was dat het rapport niet over corruptie ging - Noord-Holland was 'geen boevenbende' - maar over een riskante bestuursstijl. De vergelijking met Den Haag is vruchtbaar.

Ook het Noord-Hollandse verhaal begint met een hunkering naar een breuk met de gebruikelijkheden. Er moest leven in de brouwerij komen van een provinciebestuur dat voortsudderde als een familiebedrijf. De nieuwe voortvarendheid begon in 2003 met een coalitieakkoord van Gedeputeerde Staten dat - ik verzin dit niet - Bruggen Bouwen heette. Daarna gleed het bestuur af, eerst onder sterke man Meijdam, vervolgens onder Hooijmaijers die in 2009 het veld moest ruimen wegens creatief bankieren in IJsland.

Mouwopstroperige bestuursstijl
Factoren die een mouwopstroperige bestuursstijl bevorderden, waren: Eén, de tijdgeest. Na 2001 raakte de provincie gepolitiseerd, zoals ook de landelijke politiek. Er was veel geld na de verkoop van de energiebedrijven, dat op 'onorthodoxe wijze' zijn weg moest vinden. Daar kweten de VVD-gedeputeerden zich driftig van. In Den Haag is het nu andersom, het geld is op, zodat de noodzaak door gevestigde belangen heen te breken alleen maar groter is. Wientjes van VNO zei opgetogen dat de polder terug is. Het tegendeel is waar. PvdA en VVD deden een zeer politieke uitruil. De VVD wilde rugdekking tegen Wilders en kreeg een strenge immigratieparagraaf; de PvdA vroeg dekking tegen de SP en kreeg de nivellering. 'Compromissen sluiten is oude politiek', stond in een van de reconstructies van de formatie.

Twee: een stevig mandaat. Meijdam en daarna vooral Hooijmaijers hadden flinke verkiezingsoverwinningen behaald. Zij meenden een forse pot te kunnen breken. Net als de VVD en de PvdA nu. Rutte heeft een persoonlijk mandaat met de grootste VVD-overwinning ooit. Voor Samsom geldt iets dergelijks, die nam immers nog geen half jaar geleden een failliete PvdA-boedel over. Succes bevordert over het algemeen de empathie niet.

Drie: de persoonlijkheden. Hooijmaijers liet zijn creatieve gedachten niet knechten door procedures. Ambtenaren waren op maandagen beducht voor de afspraken die hij tijdens het weekeinde buiten hen om had gemaakt. De hoofdfiguren in de stadhouderskamer stonden ook meer te boek als zenders dan ontvangers. Van Stef Blok weten we dat hij pas tevreden is als hij de cijfers ziet achter de mensen. Rutte wilde vooral gauw klaar zijn, als zijn regering er maar kwam. Samsom is een whizzkid en Wouter Bos gaat steeds meer op staatkundig hoofdredacteur Romme lijken, die het land toespreekt in zijn column, een dikke vinger in de pap heeft in de PvdA, werkt bij een gewichtige onderneming en in zijn vrije tijd regeringen in elkaar timmert. Opgetelde stemming: doorpakken, niet zeuren over procedures. 'Het land moet geregeerd worden.'

Hooijmaijers werd niet tegengesproken. De zes mannen in de stadhouderskamer zaten ook niet op tegenspraak te wachten. Lees die reconstructies nog eens, met het premie-oproer in het achterhoofd. 'De mannen kwamen in een flow.' Dat heet in de psychologie confirmation bias. Het succes groef zijn eigen graf. Ze wilden gedurfde keuzes maken en dat werd ook van ze verwacht. 'We gaan het gewoon doen', zei Wouter Bos in een geslaagde Opstelten-imitatie. Nog nauwelijks twee weken geleden.

_{Martin Sommer is politiek columnist van de Volkskrant.}