Martin Sommer: Je kan het angstzweet van de coalitiepartijen ruiken. Ze vrezen de kiezer

Ze willen geen nikserig kabinet zijn. We gaan niet op de winkel passen, zei ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers. Niet op de winkel passen, dat had eigenlijk het motto van het regeerakkoord moeten zijn. Er gaat demonstratief stevig geregeerd worden. Vandaar de tsunami aan maatregelen, tot drie cijfers achter de komma. Daar hebben ze hun redenen voor. De CU had een slechte eerste regeerervaring onder Balkenende IV, toen het kabinet eerst honderd dagen het land in trok en daarna een sur place deed. Het CDA denkt weinig vrolijk terug aan het even krachteloze als ongelukkige kabinet met Wilders in de gedoogrol. En D66 wilde eigenlijk een andere regeerpartner en wil nu laten zien dat het zo heus ook kan.

En dan is er de voelbare scepsis in de samenleving. Wat is dit, een halfjaar onderhandelen achter plakplastic om inkijk te voorkomen. Medelijden met de hoofdrolspelers die weinig andere keus hadden, is er niet. Dus een minder ambitieus regeerakkoord omdat het een moetje was, kwam niet in aanmerking. Integendeel, ze maken van het nadeel een voordeel. Anderen hebben aan de zijlijn gestaan, zei premier Rutte bij de presentatie gisteren. Deze mannen niet. Alexander Pechtold wilde conservatief en progressief bij elkaar brengen. En Segers haalde bij gelegenheid zelfs de pacificatie van 1917 uit de mottenballen. Dat was de grote uitruil van de onderwijsvrijheid tegen het algemeen kiesrecht, en tegelijk het basisrecept waarop een eeuw is gepolderd.

Zo werd het regeerakkoord in één beweging een grootse daad en een excuus naar de eigen achterban. Hier staan wij, we kunnen niet anders. Maar krab het landsbelang en de noodzaak eraf en er zit een gewoon middenkabinet aan te komen. Al voor de verkiezingen van 15 maart waren de contouren zichtbaar. Deze combinatie heeft een meerderheid in de Eerste Kamer, waarop sinds het vorige kabinet nogal wordt gelet. Na de verkiezingen was de Tweede Kamer flink naar rechts opgeschoven. Wilders, de SP en de Partij van de Arbeid formeerden niet mee. En ofschoon Pechtold niets liever wilde, viel zo toch tamelijk veilig te voorspellen dat de combinatie met GroenLinks minder waarschijnlijk was dan die met de ChristenUnie.

Niet dat ze elkaar nu overmatig vertrouwen. Ook dat blijkt uit de gedetailleerdheid van het regeerakkoord. Hier wordt een ouderwets planbare toekomst ontvouwd. Iedereen met verstand van besturen hield een warm pleidooi voor een akkoord op hoofdlijnen. Een hoofdlijnenakkoord geeft flexibiliteit, schreven ook de secretarissen-generaal, de hoogste ambtenaren, aan de informateur. De wereld is immers onvoorspelbaarder dan ooit. Maar een van de hoofdrolspelers had bezworen zich niet te laten piepelen en dat geldt ook voor de anderen. Afspraken die niet zwart op wit staan, zijn geen afspraken. Vertrouwen in de toekomst, jazeker. Maar vertrouwen in de coalitiepartners vooralsnog iets minder.

Terwijl de standpunten van de vier niet zo heel ver uit elkaar liggen. Allemaal hebben ze wat gegeven en wat gekregen, helemaal niet bijzonder of nieuw. Op medisch ethisch vlak zat de uitbreiding van euthanasiemogelijkheden die D66 wilde, er eigenlijk al niet in. Het kinderpardon waar de ChristenUnie zich hard voor maakte, was evenmin erg realistisch. Het CDA moest de wietproductie slikken, maar daar heeft zonder twijfel menig CDA-burgemeester in Brabant mee ingestemd. En de VVD is intussen gewend aan de terugtrekkende beweging op de hypotheekrenteaftrek.

Daar staan leuke dingen voor de mensen tegenover. Minder flexbanen, meer geld voor onderwijs, zorg, defensie en financiële meevallers waarmee 'gewone normale Nederlanders' gepaaid worden; zij hoorden dat het beter gaat met Nederland, maar merkten daar zelf tot nu toe weinig van, zoals premier Rutte niet moe werd te herhalen. 'Politiek moet gaan over Nederland en Nederlanders, minder over cijfers en Den Haag', aldus de inleiding op het regeerakkoord.

Daar kun je ineens het angstzweet van de vier betrokken partijen ruiken. Ze zijn niet in de eerste plaats benauwd voor onbetrouwbare coalitiepartners, maar voor de grommende kiezer. De middenpartijen of wat ervan over is, staan niet zo vreselijk ver van elkaar af. Ze groeien sinds de jaren negentig naar elkaar toe. Paars was de doorbraak in 1994, toen VVD en PvdA elkaar de hand reikten en premier Kok bezwoer dat het een gewoon middenkabinet was. Dat kabinet volgde wel op verkiezingen waar de burger voor het eerst ongenadig afrekende met de grote partijen.

Zo is het doorgegaan, tot de versplintering die we nu zien. GroenLinks is allang niet meer extreem links, de ChristenUnie allang geen Staphorst meer. Partijen gooien hun netten breed uit en zijn tegelijkertijd allemaal angstwekkend dun geworden. Grote aantallen kiezers willen consequent iets anders dan wat besturende middenpartijen in de aanbieding hebben. Het angstbeeld heet PvdA. Vier jaar deden de sociaal-democraten vol overtuiging wat ze noodzakelijk vonden, waarna de kiezers de PvdA een knock-out uitdeelden. Alle vier de kandidaat-regeringspartijen sidderen voor dat lot. De volgende gemeenteraadsverkiezingen zijn volgend jaar maart. Dan zal blijken hoe het staat met het vertrouwen in de toekomst.