Marthaler wacht op een beter leven

Min of meer teleurgesteld in de zakelijke sores die bij het leiden van een groot gezelschap horen, is Marthaler sinds enige tijd freelance regisseur. Johan Simons heeft hem dan ook meteen in de kraag gepakt en hem als gastregisseur naar ZT Hollandia gehaald.

Op Hoop van Zegen van Herman Heijermans dat zou het moeten worden, maar dat werd het niet. Marthaler houdt er niet van om een voorstelling te maken enkel op basis van een stuk dat lang geleden is geschreven.

Interessanter vond hij de vraag: wat hebben die Hollanders toch met water, met de zee? En wat is dat toch met al die romantiek rond vissersjongens die nooit meer thuis komen en zeemannen die vanaf de kade over het grijze water turen? Die vragen heeft hij inmiddels beantwoord in de voorstelling Seemannslieder/Op Hoop van Zegen, die in Gent in premi is gegaan en de komende weken door Nederland toert.

Mensen die wachten en in de tussentijd muziek maken en liedjes zingen in een troosteloze omgeving. Dat is in zin samengevat waar het theater van Marthaler meestal over gaat. Bij hem geen ingewikkelde psychologie, geen dwingende verhaallijn. Dat was al zo in Die schMin, zijn doorbraak bij het Nederlandse publiek in het Holland Festival 2003, dat is ook nu weer zo.

Seemannslieder is weergaloos mooi collagetheater over mensen die wachten totdat het leven beter wordt. Ze zingen liedjes van Schubert tot Andrazes, zij zitten zo maar wat voor zich uit te staren of aan een sigaretje te lurken, ze maken een dansje met elkaar en laten elkaar daarna weer los.

Marthalers vaste ontwerper Anna Viebrock maakte in dit geval een ruimte die het midden houdt tussen de hal van een zeemanshotel en de kantine van een oude veerboot. Dit decor biedt onderdak aan acht acteurs en twee muzikanten die in de regie van Marthaler tot bijzondere prestaties komen. Aangevoerd door Chris Nietvelt die als een sleetse gastvrouw plaatjes draait, is de muziek de leiddraad voor de schaarse handelingen. 'Mijn liefste is al heel lang over zee', zingt de Zangeres zonder Naam in een sentimentele vertaling van El Condor Pasa. Maar als de organist achter zijn orgel kruipt, worden psalmen gezongen over Gods ondoorgrondelijke wegen.

Stormy weather, Strangers in the night, Junge komm bald wieder het zijn liedjes van weemoed en verlangen die klinken. En altijd gaat het over de zee die de mens nederig maakt, die hem zijn geliefde ontneemt, maar die hem ook bindt in de strijd tegen het water. Een stukje Marsman, wat flarden Pessoa en Slauerhoff, en natuurlijk Herman Heijermans, want geregeld worden in Seemannslieder ook stukjes tekst uit Op Hoop van Zegen gespeeld. De zin 'De vis wordt duur betaald' geldt hier haast als een canon waarin de mens zijn verdriet aanvaardt.

Als toeschouwer kun je in deze onbestemde gelatenheid een flink eind weg associn. Dit is theater dat volstrekt onthaast. Na een week vol schietpartijen, doodsbedreigingen, overspannen media en veel debatten is het theater hier een vluchtheuvel waarop in totaal andere sferen nagedacht kan worden. De vissersvrouwen die in Op Hoop van Zegen hun mannen en zonen betreuren, worden dan de vrouwen die hun mannen en zonen naar de oorlog zien gaan, of dood van straat rapen. Zo universeel is Marthalers theatertaal.

Intussen doet Nietvelt met haar uitklapbenen een virtuoze act met twee pumps, zingt Hadewych Minis een prachtig Frans chanson, is Pittoors heel even de gedroomde Kniertje en brult een Schotse acteur zijn liefdessmart over alle wereldzeeuit.

Seemannslieder is wachten op een beter leven. Dat beter leven komt er waarschijnlijk niet, maar er wordt tenminste met elk gewacht. Dat scheelt een hoop.