Mannen van Mars

Wie 114 jaar na verschijning de roman The War Of The Worlds (1898) van H.G. Wells leest, begrijpt waarom Orson Welles' hoorspelbewerking in 1938 angst teweegbracht onder radioluisteraars in de Verenigde Staten, die meenden dat het allemaal echt was. Je staat versteld van de naargeestigheid van het verhaal over marsbewoners die de aarde komen verwoesten, te beginnen in Londen, met wapentuig waartegen de mens en zijn militaire middelen geen schijn van kans maken.

Het boek is werkelijk beklemmend, veel meer dan bijvoorbeeld de jongste verfilming (2005) door Steven Spielberg, een actiefilm met Tom Cruise die je alweer vergeten bent zodra de aftiteling loopt.

Dat lichtverteerbaarheid ook een kracht kan zijn, bewijst de legendarische musicalversie van de Amerikaan Jeff Wayne, die vanavond in een vernieuwde versie in het Rotterdamse Ahoy te zien is: Jeff Wayne's Musical Version of The War Of The Worlds - The New Generation.

Verklankt door Wayne is het klassieke sciencefictionverhaal weliswaar spannend, maar toch licht van toon, met mooie melodieën en golvende synthesizers. Van de originele dubbel-lp uit 1978 werden vijftien miljoen stuks verkocht.

Het nachtmerriegevaar, bij lezing van het boek reëel aanwezig, is bij Wayne nihil, zo bleek ook toen de podiumversie van de musical (wereldpremière in 2006) in 2009 en 2010 de Amsterdamse Music Hall aandeed: een gestileerde productie, die voldoende op afstand bleef om de avond gezellig te houden.

Na bijna 35 jaar achtte de inmiddels 69-jarige Wayne de tijd rijp om album en podiumvoorstelling te moderniseren: nieuwe arrangementen, een eigentijds elektronisch geluid en een nieuwe, verjongde cast.

Gruwelijk als het boek of angstaanjagend als het hoorspel zal het vanavond in Rotterdam opnieuw niet worden. Indrukwekkend vast en zeker wel. Neem bijvoorbeeld de verschijningsvorm van de protagonist, 'The Journalist', die verslag doet van de verwoesting en ontreddering in en rond Londen: waar voorheen acteur Richard Burton vertelde vanaf een filmdoek, is zijn opvolger Liam Neeson op het podium aanwezig als hologram dat zelfs gesprekken met andere personages voert.

Bij het begin van de tournee, in november, verscheen The New Generation ook op cd en vinyl. De donkere hoes oogt vertrouwd: de angstaanjagende 'tripods' (driepoten) waarin de marsmannetjes door Engeland oprukken, zien er nog hetzelfde uit als in 1898 en 1978. Met hun boordkanonnen vuren ze nog dezelfde verwoestende 'heat-ray' af: laserstralen avant la lettre. De muziek en de stemmen daarentegen waren op zijn zachtst gezegd even wennen voor de miljoenen fans die de lp uit 1978 van buiten kennen. Neesons voordracht is toch wat minder imposant dan de gedragen Engelse voordracht van Burton. De vertrouwde synthesizerklanken nemen vaak een wat kille, trance-achtige vorm aan.

Net als voorheen heeft hoofdrolspeler The Journalist twee stemmen: een spreekstem en een zangstem. De voornaamste vocale rol, 'The Sung Thoughts Of The Journalist', werd in 1978 en tijdens alle tournees van 2006 tot nu, vervuld door de Justin Hayward, frontman van The Moody Blues. Ook hij is nu vervangen: de twee klassieke War Of The World-wereldhits (openingshoorspel The Eve Of The War en het onverwoestbare treurlied Forever Autumn) komen op de nieuwe cd voor rekening van Gary Barlow (Take That) en op het podium van Marti Pellow (Wet Wet Wet).

In Engeland klonk gehoon toen bekend werd dat Ricky Wilson (frontman van rockband Kaiser Chiefs) en soulzangeres Joss Stone waren gestrikt voor een rol: een musicalschnabbel omdat hun eigen carrières in het slop zitten, zo heette het. Wilson en Stone zullen er desgevraagd op wijzen dat op de titelrol uit 1978 de namen van Phil Lynott (Thin Lizzy) en Chris Thompson (Manfred Mann's Earth Band) voorkwamen.

Musicalschnabbel of niet: The War Of The Worlds lijkt onverwoestbaar. Het verhaal werd sinds 1953 zes keer verfilmd en wordt al 75 jaar in allerlei talen tot hoorspel gekneed. De rek lijkt nog lang niet uit de podiumproductie: vanavond strijkt het verhaal van H.G. Wells voor de derde keer in amper vier jaar in een grote Nederlandse poparena neer.

Die schijnbaar eeuwige populariteit moet, behalve met de klassieke hits van Jeff Wayne, toch ook te maken hebben met dat archetypische sciencefictionverhaal, dat appelleert aan de menselijke angst om alles kwijt te raken en weerloos te zijn, het slachtoffer te worden van kwaadwillenden uit den vreemde, tegen we ons niet kunnen verdedigen.

Toen Wells' roman in 1898 verscheen, was de technologische vooruitgang voor veel mensen amper bij te houden en leefde de angst dat die techniek machtiger zou worden dan wijzelf. In 1938, toen Orson Welles' hoorspel Amerika vrees aanjaagde (het speelde zich overigens niet in Londen maar in de VS af, net als Spielbergs film jaren later), lag de vorige wereldoorlog nog vers genoeg in het geheugen om diepe angst te voelen voor een volgende, die in Europa al nadrukkelijk dreigde.

The War Of The Worlds kent, zo je wilt, een happy end (de marsmannetjes leggen het loodje), al is dat een betrekkelijk begrip. Londen ligt in puin. Het akelige plan de menselijke beschaving ondergronds voort te zetten, is al geopperd. De nederlaag van de buitenaardse indringers was ook nog eens allerminst 'onze' eigen verdienste: de vijand was veel sterker, maar bleek niet bestand tegen de aardse bacteriën en virussen, want daar waren ze op Mars niet aan gewend.

Gered door bacteriën; vernederender kan haast niet. Londen een immense rokende puinhoop, 'tripods' die mensen met hun heat-ray tot hoopjes as reduceren, marsmannetjes die zich voeden door bloed uit levende mensenlichamen te zuigen en een goede afloop die meer met geluk dan met wijsheid van doen heeft. Niet erg opbeurend, maar Jeff Wayne kooide ze effectief in synthesizermuziek.

Over sciencefiction gesproken: de schrijver van The War Of The Worlds stierf in 1946, lang vóór de eerste verfilming van zijn werk. De kans dat zijn hoofdfiguur The Journalist in 2012 nog steeds op wereldtournee zou zijn, moet hem even onwaarschijnlijk in de oren hebben geklonken als de kans op een invasie vanaf Mars.

Jeff Wayne's Musical Version of The War Of The Worlds: The New Generation. Sony Music.

Live: Ahoy, Rotterdam, 19/12.

De cast

Personage1978 2012 (PODIUM)

The Journalist Richard Burton - Liam Neeson(Neeson-hologram)

The Sung Thoughts Of The Journalist Justin Hayward - Gary Barlow (Marti Pellow)

The Artilleryman David Essex - Ricky Wilson (Ricky Wilson)

Parson Nathaniel Phil - Lynott Maverick Sabre (Jason Donovan)

Beth Julie Covington - Joss Stone (Kerry Ellis)

Voice Of Humanity Chris Thompson - Alex Clare (Will Stapleton)

De paniek van 1938

Orson Welles' hoorspelversie van The War Of The Worlds werd op 30 oktober 1938 uitgezonden door radiostation CBS. De uitzending kende geen onderbrekingen voor reclame, zodat veel luisteraars die laat inschakelden de indruk kregen dat er sprake was van werkelijke oorlogsverslaggeving. Het aantal mensen dat in paniek hun huizen ontvluchtte, was minder groot dan door sommige media gesuggereerd, maar veel burgers zochten bezorgd contact met lokale autoriteiten. Telefoonlijnen raakten overbelast. Historici berekenden op onduidelijke gronden dat 1,7 miljoen van de 30 miljoen luisteraars 'oprecht bang' waren. Foto ANP

undefined