Maken deze vondsten dorre grond weer groen?

Lang voordat de legendarische autoweg werd bezongen door Chuck Berry en The Rolling Stones was Route 66 omzoomd met bomen. Dat is verleden tijd, de bomen zijn schaars geworden. De verbinding tussen Chicago en Los Angeles gaat tegenwoordig voor een groot deel door kale vlakten en monotoon landbouwgebied. Een Nederlandse boomkweker wil hier verandering in brengen en heeft zich ten doel gesteld het icoon van het on-the-roadgevoel in zijn groene glorie te herstellen. Get your trees on route 66.

Pieter Hoff heeft het plan opgevat een miljoen bomen te planten langs de historische route. Of die er daadwerkelijk komen is nog de vraag, maar afgelopen zomer gaf Hoff een voorproefje om aan te tonen dat het hem ernst is. In drie staten - Missouri, Kansas en Oklahoma - liet hij door vrijwilligers honderden bomen neerzetten. Daarbij gebruikten ze een uitvinding van Hoff die het mogelijk maakt dat jonge aanplant ook op dorre en rotsachtige bodem tot wasdom komt.

'Als je in een droog gebied waar het 40 graden Celsius is jonge boompjes plant, zijn ze normaal gesproken binnen twee weken dood', zegt Hoff. 'De negenhonderd bomen die wij in augustus hebben geplant leven en groeien nog steeds.' Hij hoopt met dit succes autoriteiten, sponsors en universiteiten over te halen om de komende jaren mee te werken aan de grootschalige herbeplanting langs Route 66.

Bebossing
Bebossing is serious business. Het aanplanten van bomen wordt alom van belang geacht om het oprukken van woestijnen en bodemerosie tegen te gaan, om onvruchtbare gebieden weer vruchtbaar te maken en de biodiversiteit te bevorderen. Bossen spelen bovendien een prominente rol bij het beperken van de opwarming van de aarde: ze onttrekken het broeikasgas koolstofdioxide aan de atmosfeer en slaan koolstof op.

De mens heeft in tweeduizend jaar beschaving miljarden hectaren gezond bos omgehakt en platgebrand. Volgens schattingen is 46 procent van alle bomen op aarde in deze periode verdwenen. Bossen maakten plaats voor landbouwgrond en vaak ook voor (semi)woestijn.

Uit cijfers van de FAO (Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN) blijkt dat de ontbossing nog steeds doorgaat, maar dat het tempo waarin dat gebeurt de laatste decennia afneemt. Tegelijkertijd ontstaat ook nieuw bos. De afgelopen kwart eeuw is het percentage aangeplant bos ten opzichte van de totale hoeveelheid bebost gebied op aarde gestegen van 4 tot 7 procent.

De vinding waarmee Hoff droge en geërodeerde gebieden groen en gezond zegt te kunnen maken is een bak die jonge boompjes beschermt en verzorgt in hun kwetsbare eerste levensfase. Jarenlang heeft hij gewerkt aan het testen en verbeteren van de plastic container, die op het eerste gezicht veel wegheeft van een afwasteil. Het product kostte de voormalig exporteur van lelies miljoenen aan ontwikkelingskosten en patenten. Inmiddels heeft Hoff met zijn vinding in binnen- en buitenland tal van prijzen gewonnen, is zijn bedrijf Groasis in 26 landen actief en heeft hij naar eigen zeggen een kwart miljoen bakken afgezet.

De zogeheten waterboxx weet regen- en condenswater zodanig te gebruiken dat aangeplante bomen langdurige perioden van droogte zonder irrigatie kunnen doorstaan en uiteindelijk zelfstandig doorgroeien. Met de doos, die herbruikbaar is, worden planten zelfs in een woestijn van vocht voorzien. 'Als ergens ooit bomen hebben gestaan, kunnen ze daar nu weer groeien', aldus Hoff.

Pieter Hoff doet zijn best om wereldwijd belangstelling te wekken voor zijn technologie. Behalve de waterboxx ontwikkelde hij machines om op oneffen terrein terrassen aan te leggen en om gaten te boren die het mogelijk maken dat regenwater dieper in de grond doordringt. Om te voorkomen dat geiten de frisse aanplant opeten heeft hij een beschermende koker bedacht die eenvoudig van plastic vellen kan worden gevouwen.

_{(Tekst gaat verder onder illustratie.)}

Cocon

Hoff is niet de enige Nederlandse zakenman die zich heeft gestort op de markt van het bosherstel. De jonge onderneming Land Life Company ontwikkelde een biologisch afbreekbare cocon, waarin een jonge plant - net als in de waterboxx - slechts een keer water hoeft te krijgen en verder geen verzorging nodig heeft. Om de groei te stimuleren wordt de grond rond de plantenwortels verrijkt met meststoffen, bacteriën en schimmels.

De zogenoemde Cocoon kost zo'n 8 euro. 'Het plaatsen van de Cocoon is aanzienlijk goedkoper dan aanleg en onderhoud van een irrigatiesysteem', zegt Jurriaan Ruys van Land Life Company. Tot nu toe zijn er zo'n tienduizend verkocht, met name in de VS en het Midden-Oosten. Dit jaar won hij met zijn product een belangrijke duurzaamheidsprijs, de Green Challenge van de Postcode Loterij. De prijs, een investeringskapitaal van een half miljoen euro, gaat naar bosbouwprojecten in Californië, Mexico en Spanje.

Hoff en Ruys zijn overtuigd van de effectiviteit van hun product, maar hoe denken onafhankelijke wetenschappers erover? Sven de Vries, verbonden aan onderzoeksinstituut Alterra in Wageningen, is voorzichtig positief. Hij denkt dat het pamperen van jonge aanplant in een soort couveuse een effectieve methode is. 'Je moet de vicieuze cirkel op gang brengen, zodat een bos zelfvoorzienend wordt. Op deze manier wordt vocht beter vastgehouden in de bodem en verdampt het via de bladeren en niet rechtstreeks vanaf de grond, zoals bij irrigatie. Volgens mij is het idee hierachter goed, maar in de praktijk zal moeten blijken of het ook zo werkt.'

Ook Coen Ritsema, hoogleraar bodemfysica en landmanagement bij de Wageningen Universiteit, reageert behoedzaam. Volgens hem kunnen de kosten van de plastic bak van Groasis - tussen 11 en 18 euro - een belemmering vormen voor grootschalig gebruik. 'Het draait uiteindelijk om geld: hoe goedkoper, hoe interessanter voor de gebruiker.' Hij wijst er ook op dat in het begin zo'n 20 liter water in de bakken moet worden gegoten. Daar komt in zeer droge gebieden nog eens 20 liter bij voor de bodem onder de bak. 'Dan heb je voor het aanleggen van een bos toch een forse watervoorraad nodig.'

Een andere manier om jonge aanplant van vocht te voorzien is het gebruik van polymeren, korrels die veel water kunnen opnemen, vasthouden en ook makkelijk weer afstaan. Ze zitten bijvoorbeeld in babyluiers. Matten van polymeer, op een diepte van enkele decimeters in de grond geplaatst, kunnen helpen een droge periode van twee tot drie weken te overbruggen. Ze houden water rond de wortels van planten of bomen vast en voorkomen dat het verdampt of in diepere lagen van de grond verdwijnt. 7 gram korrels kunnen een liter water opzuigen.

Het wateradviesbureau MetaMeta uit Den Bosch heeft plannen om, samen met een particuliere investeerder, deze watervasthoudende matten te gaan produceren in Turkije en Ethiopië. Ze zullen eerst worden gebruikt bij het aanleggen van pistacheboomgaarden in Zuid-Turkije. Overigens niet om water maar om arbeidskosten te besparen - het gaat om bomen die met de hand worden begoten, zegt Martin van Beusekom van MetaMeta. Het bureau is ook betrokken bij projecten voor aanplant van bomen in Ethiopië. De 'luiers', die vijf jaar meegaan, kosten zo'n 1,40 euro per vierkante meter.

Een nadeel van de polymeer korrels is dat ze enorm in volume toenemen als ze nat worden, stelt Ritsema. 'Als je de matten in de grond legt kun je door het zwelvermogen van de korrels ook een blokkade krijgen, waardoor water niet meer doorstroomt naar de ondergrond en de bovenste laag te nat wordt. De dosering luistert nauw. Verder neemt de werking van de polymeren in de loop van de tijd af. Dat is iets om rekening mee te houden.' Van Beusekom wijst erop dat de matten van zijn bedrijf geschikt zijn voor planten en losstaande bomen, niet voor het aanleggen van hele bossen.

Luchtvochtigheid

Een nieuwe techniek die volgens Ritsema een rol kan gaan spelen bij het kweken van bomen en andere gewassen is het 'oogsten' van water uit lucht. Ook in droge gebieden bevat de atmosfeer een zekere hoeveelheid water. Bij 20 graden Celsius en een luchtvochtigheid van 50 procent zit er ongeveer 7 gram water in een kilo lucht. Bijna overal ter wereld is het mogelijk om water te winnen. Dat kan met een installatie die door wind- of zonne-energie wordt aangedreven. In zo'n apparaat wordt lucht langs een warmtewisselaar geleid die de lucht afkoelt tot een temperatuur waarbij condens ontstaat. De waterdruppels worden vervolgens opgevangen. Het water kan worden gebruikt voor irrigatie en als drinkwater.

Een Nederlandse onderneming die zich in deze technologie heeft gespecialiseerd is Dutch Rainmaker uit Badhoevedorp. Dit bedrijf ontwikkelde een door wind aangedreven turbine die 7.500 liter water per dag kan leveren, vertelt oprichter Joost Oosterling. Het apparaat kost ongeveer 470 duizend euro. Met een afschrijvingsperiode voor de turbine van tien jaar komt een liter water volgens Oosterling op 20 eurocent.

Enkele jaren geleden werd een eerste apparaat geleverd aan Koeweit. Oosterling: 'De emir wilde een bos planten om de smog van de petrochemische industrie tegen te gaan. Onze turbines zouden voor het water zorgen. Er waren plannen om er nog veel meer te bestellen - geld speelde geen rol. Maar toen kwam de Arabische Lente en sindsdien hebben we niets meer vernomen.' Aan belangstelling voor de turbine geen gebrek, zegt Oosterling. Maar voor potentiële klanten is de financiering vaak een probleem.

De waterboxx, de Cocoon, de 'luiers' en de 'regenmaker' zijn slechts enkele van de beschikbare producten die (kunnen) worden gebruikt bij het planten van bomen. Elk product lijkt zijn sterke en zwakke punten te hebben. Succesvolle toepassing van dergelijke technieken is afhankelijk van tal van lokale omstandigheden, zoals het weer, de vruchtbaarheid van de bodem en het vermogen van de grond om water vast te houden, concludeert Coen Ritsema.

Er bestaat volgens hem niet één zaligmakende methode om droge gebieden groen te maken. 'De oplossing voor een specifiek probleem moet je per locatie bepalen. Er zijn geen wondermiddelen die overal in de wereld toegepast kunnen worden.'