Mag de overheid zich wel of niet bemoeien met anticonceptie?

Een verslaafde sekswerker die voor de tweede keer ongewenst zwanger raakt; een tienermoeder met loverboyproblematiek; een verstandelijk beperkt stel waarvan de man – tevergeefs – de pil slikt. Verpleegkundig specialist Connie Rijlaarsdam kwam de schrijnende voorbeelden in haar Brabantse GGD-praktijk vaak tegen. Hoe kan het, dacht ze, dat hulpverleners pas in actie komen als een ongewenste zwangerschap al een feit is?

Het vormde in 2014 de aanleiding voor Nu niet zwanger: een programma waarin hulpverleners met ‘kwetsbare’ vrouwen (die complexe problemen hebben op meerdere leefgebieden) indringende gesprekken voeren over de kinderwens. Inmiddels loopt het project in 63 gemeenten. Met succes: 82 procent van de ondervraagden ging over tot anticonceptie. Met 6 miljoen euro subsidie van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) moet Nu niet zwanger in 2022 landelijk dekkend zijn.

Maar het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten en Bureau Clara Wichmann proberen daar een stokje voor te steken. Volgens de organisaties wordt het grondrecht op gezinsvorming van de deelnemers onvoldoende beschermd. Het zou onduidelijk zijn welke vrouwen als ‘kwetsbaar’ worden beschouwd en wie deze gesprekken met hen voert.

‘Juist als vrouwen kwetsbaar zijn, moeten ze worden beschermd tegen een oppermachtige overheid’, zegt Anniek de Ruijter van Clara Wichmann. Volgens haar is de insteek van het programma te sturend. De titel impliceert dat er maar één wenselijke uitkomst is van het gesprek. ‘Het risico bestaat dat mensen zich gedwongen voelen anticonceptie te gebruiken en dan tien jaar later erachter komen dat hun kans verkeken is.’

Bevolkingspolitiek

Het zou aanschuren tegen bevolkingspolitiek: ‘Laten we maar zorgen dat sommige mensen zich niet voortplanten.’ Terwijl iemand met forse schulden of in de illegaliteit net zoveel van een kind kan houden als ieder ander, betoogt De Ruijter. Bovendien ‘Je hebt ook kinderen in villa’s in Wassenaar die door hun ouders niet gezien worden en worden opgevoed door de nanny.’

Overheidsbemoeienis met geboortebeperking is al langer een heikel punt. In 2016 pleitte toenmalig CDA-wethouder Hugo de Jonge (Rotterdam) voor wettelijk verplichte anticonceptie voor ‘onmachtige ouders’. Een meerderheid van de Tweede Kamer schrok daarvan terug. Diezelfde wethouder is nu als minister verantwoordelijk voor Nu niet zwanger. Maar zijn woordvoerder benadrukt dat in dit geval beslist geen sprake is van dwang of drang.

Ook initiatiefnemer Rijlaarsdam wijst elke vooringenomenheid van de hand. Volgens de verpleegkundige zijn de gesprekken met de doelgroep open. ‘De vraag is; heb je een kinderwens? Als het antwoord ‘ja’ is, gaan wij ze niet overtuigen. Dan vragen we: hoe zie je het voor je en wat heb je nodig?’

De mensen die Rijlaarsdam spreekt, hebben in deze fase van hun leven vaak helemaal geen kinderwens, maar ze hebben soms geen idee hoe ze zich moeten beschermen. Voor hen maakt het programma een groot verschil, zegt Rijlaarsdam. Het voorkomt dat mensen die het al moeilijk hebben, hun problemen zien toenemen door een ongewenste zwangerschap.

De uitspraak volgt begin volgend jaar.