Lula’s belofte aan het Braziliaanse volk om terug te keren naar de ‘gouden jaren’ kan om vijf redenen misgaan

Lula heeft zondag de verkiezingen in Brazilië gewonnen met de belofte dat hij zijn land zal terugleiden naar de hoogtijdagen van zijn vorige presidentschap. Dat gaat een lastige klus worden, en wel hierom.

1. Honger bestrijden zonder geld

‘Het Braziliaanse volk wil goed leven, goed eten, goed wonen’, zei de nieuwe president van Brazilië Luiz Inácio ‘Lula’ da Silva (77) zondag in zijn overwinningsspeech. Lula’s populariteit bereikte ongekende hoogte toen hij tussen 2003 en 2011 precies die vooruitgang bewerkstelligde: meer koopkracht voor de armen en de middenklasse. Brazilië verwierf in die jaren internationaal faam voor het uitbannen van honger.

Maar de coronapandemie die niet alleen aan 700 duizend Brazilianen het leven kostte, bracht ook de honger terug: 33 miljoen mensen leven dagelijks met honger, stelde een onderzoek in juni. De helft van de 215 miljoen Brazilianen kampt met ‘voedselonzekerheid’.

‘Als derde voedselproducent ter wereld moeten we garanderen dat elke Braziliaan dagelijks een ontbijt, lunch en avondmaal heeft’, aldus Lula in zijn speech. ‘Dat is de eerste prioriteit van deze regering.’

Om daarin te slagen wil hij de armenuitkering van zijn voorganger Jair Bolsonaro in stand houden, maandelijks 110 euro voor 21 miljoen mensen. Ook belooft hij een minimumloon dat meebeweegt met de inflatie, en investeringen in infrastructuur, zorg en onderwijs. De vraag is waar hij het geld vandaan haalt. Bolsonaro laat een flinke staatsschuld na van zo’n 80 procent van het bruto binnenlands product (circa 1,6 biljoen euro).

2. De strijd met São Paulo

São Paulo, met 44 miljoen inwoners, is met afstand de machtigste en rijkste deelstaat van Brazilië. Lula hoopte de gigantische economische motor voor zich te winnen door de populaire oud-gouverneur Geraldo Alckmin (een voormalig tegenstander) te kiezen als running mate. Het plan mislukte. De strijd om het gouverneurschap van São Paulo werd gewonnen door Bolsonaro-bondgenoot Tarcísio de Freitas (47).

‘Tarcísio’, net als veel Braziliaanse politici bekend bij zijn voornaam, is een oud-militair en was tot maart van dit jaar minister van Infrastructuur in de regering van Bolsonaro. Een lichtpunt voor Lula: Tarcísio erkende meteen Lula’s overwinning en zei te hopen op ‘een goede verstandhouding’ met diens regering. De rechtse politicus behoort niet tot de meest geharnaste bolsonaristas. In het verleden was hij een hoge ambtenaar onder de linkse president Dilma Rousseff.

Ook in andere grote deelstaten stuit president Lula op (fervent) rechtse gouverneurs. De centrale staten Minas Gerais en Rio de Janeiro (samen 37 miljoen inwoners) kozen Bolsonaro-bondgenoten tot gouverneur.

3. Op ramkoers met het Congres

De macht van de Braziliaanse president is beperkt. Hij moet onderhandelen met een Congres waar uiteenlopende facties hun eigen belangen nastreven, van de rijke landbouwsector tot (nieuw dit jaar) het inheemse-vrouwenblok.

In het hart van het parlement bevindt zich het machtige ‘Centrão’, een opportunistische groep van ‘centrum’-politici die hun politieke steun duur verkopen, in ruil voor grote overheidsbudgetten bijvoorbeeld. Lula heeft in het verleden laten zien dat hij een geslepen onderhandelaar is, en daarbij omkoping niet schuwde, maar dit keer heeft hij weinig geld in kas om de opportunisten te paaien.

Begin deze maand, tijdens de eerste verkiezingsronde, stemde Brazilië ook voor een deel van het Congres. Het bolsonarisme deed goede zaken. Lula’s linkse coalitie behaalde in het Lagerhuis nog geen kwart van de zetels en in de Senaat nog minder. Bolsonaristas behaalden ongeveer eenderde van de zetels. Het opportunistische centrumblok blijft het grootst.

Lula treft in het parlement geharde populisten zoals Bolsonaro’s zonen Flavio (Senaat) en Eduardo (Lagerhuis), diens strengchristelijke minister voor Vrouwenzaken Damares Alves (Senaat), en diens voormalig justitieminister Sergio Moro (Senaat), tevens de oud-onderzoeksrechter die in 2017 Lula veroordeelde voor corruptie. De herkozen radicaal-rechtse parlementariër Carla Zambelli, die zaterdag nog met een pistool in de hand een man achtervolgde in São Paulo, belooft ‘de grootste oppositie te voeren die Lula zich ooit kan voorstellen’.

4. Foute vrienden

In Lula’s afwezigheid verschoven de verhoudingen op het wereldtoneel. Lula kent presidenten Poetin en Xi al uit zijn vorige regeerperiode. Trots vormden de drie samen met India en Zuid-Afrika het Brics-bondgenootschap van snel opkomende economieën.

Lula haalde als president de banden met China aan en de handel tussen de landen schoot omhoog. Inmiddels gaat circa eenderde van de Braziliaanse export naar China, geen enkel land koopt zo veel Braziliaanse soja als het land van Xi Jinping. Ook met Rusland heeft Brazilië een hechte handelsrelatie. De Braziliaanse sojaproductie draait grotendeels op Russische kunstmest.

Poetins invasie van Oekraïne heeft ook in Brazilië de voedselprijzen opgedreven. Terwijl arme Brazilianen hun eten en benzine niet meer konden betalen, profiteerden grote boeren en staatsoliebedrijf Petrobras. ‘De VS en de EU hebben ook schuld’, zei Lula in mei over de Oekraïneoorlog, hadden ze maar moeten garanderen dat Oekraïne nooit Navo-lid zou worden.

Xi en Poetin waren er zondagavond snel bij om Lula te feliciteren. Andere wereldleiders met grote verwachtingen van Lula, die van de EU en de VS, kijken met groeiende argwaan naar China en met regelrecht afgrijzen naar oorlogspresident Poetin. Het zal voor Lula een stuk lastiger worden om de koopman te blijven die met iedereen zaken doet.

5. Straffeloosheid in de Amazone

De Amazone, het grootste regenwoud ter wereld, stoot sinds vorig jaar meer CO2 uit dan het opneemt. Onder Bolsonaro steeg de ontbossing naar de recordhoogten uit de beginjaren van Lula’s presidentschap. Bolsonaro perkte de rechten van inheemsen in en gaf ruim baan aan (veelal illegale) economische ontwikkeling in het regenwoud.

Aan Lula de taak om milieuautoriteit Ibama weer tanden te geven en het door Bolsonaro uitgeklede inheemsen-instituut Funai weer op te bouwen. Er is ook een economisch belang mee gemoeid, de Europese Unie heeft het Braziliaanse milieubeleid tot voorwaarde voor een nieuw handelsakkoord gemaakt en internationale bedrijven eisen een halt op de houtkap. Tegelijkertijd: ook de EU is grootafnemer van Braziliaanse soja.

Lula heeft een geweldige klus voor de boeg. Misschien de grootste uitdaging is de strijd in het uitgestrekte Amazonegebied zelf. Straffeloosheid heerst, illegale houthakkers, mijnbouwers en goudzoekers zijn diep het woud binnengedrongen, vaak onder het toeziend oog van (corrupte) lokale autoriteiten.

In een eerdere versie van dit artikel werd het bruto binnenlands product van Brazilië berekend op 1,6 biljard euro. Dat moet zijn: 1,6 biljoen euro.