Lood in het water: de dorpspomp is terug in Amsterdam-Noord

Gewapend met drie lege pakken Bar-le-Duc loopt Chudi met zijn dochters van 5 en 2 jaar oud naar de waterkraan die verscholen staat op een schoolpleintje bij het Wognumerplantsoen in Amsterdam-Noord. Het jongste familielid, net een week oud, ligt dik ingepakt in de wagen. Een voor een houdt Chudi de pakken onder de openbare kraan waar het schone drinkwater rijkelijk uitstroomt. Het is als een scène uit de Middeleeuwen: buurtbewoners aan de dorpspomp.

Voor verscheidene wijken van Amsterdam-Noord is dit de realiteit. In de huizen die zijn gebouwd vóór 1960 kan lood in het kraanwater zitten en dit is schadelijk voor de gezondheid. Kinderen tot 8 jaar en hoogzwangere vrouwen kunnen, volgens de GGD, het water beter niet drinken, omdat bij jonge en nog ongeboren kinderen de hersenen nog sterk in ontwikkeling zijn. Chudi gaat daarom elke dag met zijn vrouw en drie kinderen op pad om 10 liter water te halen.

Een buurtbewoner bracht de zaak afgelopen zomer aan het rollen. Hij ontdekte dat er te veel looddeeltjes in het water zitten. ‘We wisten dat er stukjes in de loden toevoerleidingen konden liggen, maar niet precies waar, en in welke mate het invloed had op de waterkwaliteit’, zegt Coen Springelkamp, woordvoerder van Ymere. Kort nadat deze wooncorporatie op 18 oktober de bewoners op de hoogte had gesteld met een brief, publiceerde de Gezondheidsraad een rapport met nieuwe wetenschappelijke inzichten over loden binnenleidingen: lood blijkt schadelijker dan gedacht.

Amsterdam-Noord is niet de enige buurt met een loodprobleem. Stichting Woon heeft in de hele hoofdstad tests laten uitvoeren bij woningen die gebouwd zijn voor de Tweede Wereldoorlog. De resultaten zijn verontrustend. ‘In de Rustenburgerstraat, in Amsterdam-Zuid, is 135 microgram per liter aangetroffen, terwijl de wettelijke norm 10 microgram is’, zegt Oscar Vrij van stichting Woon. Ook is er een te hoog loodgehalte aangetroffen bij de Theo Thijssenschool, een basisschool in de Jordaan. ‘De ouders zijn op de hoogte gesteld en kinderen drinken geen water meer uit de kraan’, aldus Herbert de Bruijne, bestuurder van de stichting Openbaar Onderwijs aan de Amstel. Het water op de school is getest in opdracht van de Gemeente Amsterdam.

Het adviesrapport van de Gezondheidsraad is vooral gericht aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. De raad hoopt dat de wettelijke norm wordt bijgesteld naar 5 microgram per liter en dat de overheid meer invloed gaat uitoefenen op het testen en verwijderen van loden binnenleidingen.

De Gezondheidsraad schat dat er in Nederland tussen de 100- en 200 duizend woningen met loden binnenleidingen zijn. De kans op lood is het grootst bij woningen die gebouwd zijn vóór 1960 in oude binnensteden. Oscar Vrij zegt dat de stichting al telefoontjes heeft ontvangen uit andere regio’s, waaronder Utrecht en Heemstede, met bezorgde vragen. ‘Ik zou iedereen aanraden om eens onder het kruipluik te kijken’, zegt Vrij. De leidingen zijn te herkennen aan een donkerblauwe-grijze kleur en een dof geluid als je er op tikt.

De situatie in Amsterdam-Noord is uniek, omdat het om loden toevoerleidingen onder de vloeren gaat. Hierop zijn meerdere huizen aangesloten, wat het lastig maakt om te zien waar de leidingen precies liggen. De afgelopen maanden heeft Ymere het probleem aan de hand van watertests in kaart gebracht. Van de 662 woningen in Noord waarvan de uitslagen inmiddels bekend zijn, blijkt bij 126 huizen het loodgehalte boven de 10 microgram te liggen. Bij nog eens 146 woningen ligt dat tussen de 5 en 10 microgram. Vandaag begint in Amsterdam-Noord de ‘Operatie lood eruit’. Die duurt minimaal twee jaar en kost zeker 5 miljoen euro.

De vrouw van Chudi maakt zich veel zorgen over haar drie kinderen. ‘Een paar jaar geleden had onze oudste dochter gezondheidsproblemen. We durven geen direct verband te leggen, maar we laten het zeker nog onderzoeken’, vertelt ze. Haar blik is vastberaden. Ze was hoogzwanger toen het verontrustende nieuws naar buitenkwam, dus alle alarmbellen gingen af. De kinderen poetsen hun tanden niet meer met kraanwater, ook soep met water uit de kraan is uit den boze. Lood kan er namelijk niet uitgekookt worden.

Het opsporen van de loden leidingen heeft de hoogste prioriteit, en is er veel begrip voor de zorgen van de bewoners, zegt Springelkamp. Voor de buurtbewoners duurt het te lang. Bij een huis in Tuindorp Buiksloot hangt een spandoek voor de ramen: ‘Vergif komt uit de kraan in Buikslood’.

Een jonge vader staat met een glaasje van het beruchte loodwater in zijn hand. ‘Je ziet en proeft er niks van hoor!’, grapt hij. Toch vindt hij de zaak zeer ernstig. Na een verontrustend bericht in de buurt-whatsappgroep kocht hij meteen een kleurentest voor zijn kraanwater. Het reageerbuisje kleurde knalrood: lood aanwezig.

Hij wil dat de loden leidingen er zo snel mogelijk uitgaan. Hij kijkt even naar de lege plastic flessen op het aanrecht en zucht. ‘Ach ja, het enige voordeel van dit hele gedoe is dat je elkaar nog eens spreekt bij het tappunt. Dat is wel gezellig.’