'Londongrad' was altijd een speeltuin voor rijke Russen, maar aan die gastvrijheid zitten ook schaduwkanten

De Russische ambassade in Londen is niet zo ingenomen met McMafia, de populaire miniserie van de BBC over de handel en wandel van Russische maffiosi op het eiland. 'Een clichématig en incorrect beeld van Groot-Brittannië als de speeltuin voor Russische gangsters', tweette de afgezanten van Vladimir Poetin na de eerste aflevering de serie die gebaseerd is op het boek McMafia - Crime Without Frontiers van Misha Glenny. Deze onderzoeksjournalist is gespecialiseerd in de georganiseerde criminaliteit die floreert na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.

Diaspora

Maffia of niet, dat Londen de afgelopen decennia een speeltuin voor rijke Russen is geworden staat wel vast. De voordelen van 'Londongrad' zijn legio: je kunt er makkelijk investeren, niemand zet vraagtekens bij de herkomst van geld, er lopen briljante juristen rond, kinderen krijgen het beste onderwijs, de taal is universeel en het leven is er goed, zowel voor hedonisten als voor hen die hechten aan een anoniem bestaan. Er zijn Russische kranten, Russische restaurants (met Peschka-oven) en een grote Russische boekwinkel. Musea tonen Russische kunst, theaters Russisch ballet.

Na de val van het communisme zouden oligarchen omgerekend ongeveer 200 miljard euro van Moskou naar Londen hebben gebracht, geld dat goeddeels in vastgoed zit. Het zorgt voor werkgelegenheid en belastinginkomsten. Met name advocaten, bankiers en makelaars verdienen goed aan de diaspora, alsmede nanny's, privéchauffeurs en beveiligers. Fans van Chelsea ('Chelsky') koesteren het 'Roman Empire' dat Roman Abramowitsj heeft opgebouwd, terwijl Londense forensen dankzij persbaron Jevgeni Lebedev dagelijks gratis de voortreffelijke Evening Standard kunnen lezen.

Witwassen

Er zijn ook schaduwkanten. Zo verstoren ze door hun koopwoede de woningmarkt, al geldt dat ook voor andere rijke buitenlanders. Witwassen is een ander probleem, en geïnspireerd door McMafia heeft de Britse regering aangekondigd dat serieus te gaan bestrijden. De Kamer van Koophandel wordt wel spottend een gratis witwasdienst genoemd. Er zijn sterke aanwijzingen dat Vladimir Poetin, via stromannen, miljoenen heeft geïnvesteerd in Londens vastgoed. Dat is volgens zijn critici meteen ook de achilleshiel van de Russische president.

Verdachte sterfgevallen

De laissez-fairehouding is niet beperkt gebleven tot financiële transacties. Londen - en omgeving - is de afgelopen jaren het decor geweest van twaalf dubieuze sterfgevallen in Anglo-Russische kringen, waarbij het terughoudende optreden van de Britse autoriteiten is opgevallen. Dat er een openbaar strafrechtelijk onderzoek kwam naar de door het Kremlin-geregisseerde poloniummoord in 2006 op voormalig KGB-agent Alexandr Litvinenko was te danken aan een lange strijd van diens weduwe die financieel werd gesteund door Boris Berezovski, de oligarch, een van Poetins grote vijanden.

Berezovski werd in 2013 dood gevonden in zijn landhuis, officieel door zelfophanging. De lijst van moorden en verdachte sterfgevallen is lang: Scott Young, een projectontwikkelaar en vriend van Berezovski werd gespietst op een hek aangetroffen. Drie van diens zakenpartners pleegden zelfmoord. Een Russische diplomaat die zocht naar banden tussen de Russische staat en de maffia stierf een etmaal voor Litvinenko; de radioloog die de dood van de spion onderzocht kwam voortijdig aan zijn eind. Een andere vriend van Berezovski kwam om bij een helikopterongeluk.

Vogelvrij

Andere opmerkelijke doden zijn een Russische zakenman die een belastingfraude op het spoor was, een Russisch oud-politicus en de medeoprichter van olieconcern Joekos. Critici van Poetin voelen zich vogelvrij. 'Natuurlijk leef ik in angst', zegt Poetincriticus Roman Borisovitsj, 'de autoriteiten laten Russische agenten hun gang gaan. En het is gevaarlijk voor burgers. Ik zat in het vliegtuig waarin Litvinenko's moordenaars zaten met hun polonium.'

Voor de Britten is de situatie ongemakkelijk. Groot-Brittannië is altijd een gastvrij land geweest, voor vluchtelingen, sjeiks, dissidenten en oligarchen. Dat er schaduwkanten aan deze gastvrijheid bestaan is overigens niet iets nieuws. De jonge Peter de Grote verbleef eind 17de eeuw in Londen, om onder meer de scheepswerven van Deptford te inspecteren. Met zijn entourage huurde de speelse tsaar de villa van de dichter John Evelyn. De gasten lieten het onbewoonbaar achter. 'Right nasty', klaagde Evelyn. Er staat nu een standbeeld van de tsaar.

Druk op Londen groot om Rusland te straffen na liquidatiepoging van ex-spion Skripal
De Britse regering staat onder zware druk maatregelen te nemen nu gebleken is dat de vroegere Russische spion Sergej Skripal en zijn dochter door middel van een uiterst zeldzaam zenuwgas zijn vergiftigd. Beiden verkeren nog steeds in een kritieke toestand. Ook een Britse politieagent die hun te hulp schoot, moest met ernstige vergiftigingsverschijnselen opgenomen worden, maar met hem gaat het volgens de autoriteiten inmiddels iets beter.

Waarom veel erop wijst dat Rusland achter de liquidatiepoging van ex-spion Skripal zat
Het lijkt een scène uit een spionagefilm: een voormalige Russische dubbelspion die het slachtoffer is van een liquidatiepoging van zijn vroegere baas. Volgens de Britse regering werd er zenuwgas gebruikt tegen Sergei Skripal en zijn dochter. Vijf vragen over het gebruik van zenuwgas, en waarom alles erop wijst dat een staat achter de mislukte liquidatiepoging zat.