‘Lokale wetten’ dwingen techbedrijven tot concessies aan de vrijheid. Hoever reikt hun verantwoordelijkheid?

Het verwijderen van een ‘Navalny-app’ van de Russische oppositie toont aan hoezeer het ideaal van een open internet dat mondiaal leidt tot een vrije informatiestroom uit zicht raakt.

Het oude adagium ‘Don’t be evil’ van Google lijkt in het krachtenveld van conflicterende belangen steeds meer aan erosie onderhevig. Want wat is goed doen in Rusland? In China? Het oorspronkelijke ideaal van een open internet dat mondiaal leidt tot een vrije informatiestroom en dat universele democratische waarden versterkt, is ver weg. Het web raakt hoe langer hoe meer versplinterd.

Apple kwam de Chinese autoriteiten de afgelopen jaren al op diverse punten tegemoet. Zo is Apple sinds een paar jaar verplicht klantgegevens lokaal in China op te slaan op servers die eigendom zijn van een Chinees staatsbedrijf. Resultaat is volgens sommige critici dat de Chinese overheid toegang kan krijgen tot de persoonlijke data van Chinese Apple-gebruikers, iets wat Apple zelf overigens ontkent.

Een andere belangrijke concessie werd gedaan met de appstore. Uit de Chinese versie zijn volgens onderzoek van The New York Times sinds 2017 zo’n 55 duizend apps verdwenen die grotendeels in andere landen nog wel beschikbaar zijn. Het merendeel bestaat uit games, maar er zitten ook apps tussen van buitenlandse onafhankelijke nieuwsorganisaties, homodatingapps, versleutelde messaging-apps, een dalailama-app en apps die kritisch op de communistische partij zijn. De recentste verwijdering, eerder deze maand, was een app met koranteksten. Apple gaat nooit in op specifieke gevallen, maar verwijst naar een document genaamd ‘Onze toewijding aan mensenrechten’. Hierin schrijft het bedrijf: ‘We zijn verplicht te voldoen aan lokale wetten. Soms zijn er complexe kwesties waarover we het misschien niet eens zijn met regeringen en andere belanghebbenden.’

Uiteraard mogen Apple en Google als particuliere bedrijven een Navalny-app of koran-app gewoon uit hun appwinkels verwijderen, zegt Nanda Piersma, lector responsible IT aan de Hogeschool van Amsterdam. ‘Zolang er geen echte alternatieven zijn voor hun diensten, kunnen Google en Apple zo’n beslissing ook redelijk eenvoudig nemen.’

Democratische waarden

Toch denkt Piersma wel dat het Russische Navalny-besluit op de langere termijn gevolgen kan hebben. ‘Apple en Google proberen het besluit als incident af te doen, maar het is wel degelijk een barstje in hun bedrijfsmodel.’ Beide bedrijven dragen immers naar buiten toe de democratische waarden uit die ze met hun diensten willen versterken. Dit barstje kan snel groter worden op het moment dat er concurrenten opstaan die niet alleen even goed werken, maar ook worden ontworpen vanuit ethische waarden, denkt zij.

Overigens geven techbedrijven niet altijd gehoor aan de eisen van overheden of opsporingsinstanties. Zo werd in 2016 een Facebook-topman in Brazilië gearresteerd omdat het bedrijf weigerde de gegevens van een WhatsApp-gebruiker aan de autoriteiten over te dragen als bewijs in een drugsonderzoek. En Apple kreeg wereldwijd de handen van privacy-activisten op elkaar omdat het vertikte te voldoen aan de eisen van de FBI. Deze wilde dat Apple software zou schrijven om de iPhone te ontgrendelen van de IS-aanhanger die in 2015 veertien mensen vermoordde. Apple weigerde dat categorisch omdat volgens topman Tim Cook de privacy van alle iPhone-gebruikers in gevaar zou komen als Apple een achterdeurtje inbouwt.

En LinkedIn maakte deze maand bekend dat het dit jaar in China stopt met zijn sociale netwerk. Het zou volgens het dochterbedrijf van Microsoft te lastig zijn aan alle regels te voldoen in de Volksrepubliek, waar onder andere Twitter en Facebook al langer verboden zijn. Het zakelijke netwerk LinkedIn introduceerde in 2014 een aangepaste versie in China, waar leden al minder vrij waren in welke berichten ze plaatsten.

Rekenschap

Marjolein Lanzing, universitair docent techniekfilosofie aan de Universiteit van Amsterdam, stoort zich vooral aan het feit dat Apple en Google geen rekenschap afleggen over de afwegingen die ze maken. ‘Die bedrijven spelen een cruciale rol in de distributie van en toegang tot informatie. Bij hun groei hoort ook meer verantwoordelijkheid.’

Die nemen ze nu soms, schoorvoetend, vindt de filosoof. Bijvoorbeeld door desinformatie te verwijderen of de verspreiding van haatberichten tegen te gaan. ‘Maar die nieuwe rol gaat gepaard met spanningen.’ Lanzing brengt de verbanning van Parler in herinnering, begin dit jaar. Dit sociale netwerk zou een belangrijke rol hebben gespeeld in het aanwakkeren van geweld onder Trump-aanhangers in de dagen voor de bestorming van het Capitool. Google en Apple verwijderden de app daarna uit hun appwinkels.

Lanzing: ‘Bij Parler dachten veel mensen nog: prima dat die haatzaaiende app eruit wordt geknikkerd. Maar in zekere zin is de achterliggende discussie vergelijkbaar met de Navalny-app. Namelijk: in hoeverre is het een goed idee dat die beslissing bij een klein clubje bedrijven ligt? En welke verantwoordelijkheden horen bij die macht?’ Verantwoording afleggen hoort daar in ieder geval bij, vindt Lanzing. ‘Dat doen ze niet en dat wringt aan alle kanten.’

Google noch Apple wil ingaan op specifieke gevallen.