Loi C. zit al 32 jaar vast. ‘Hoe wij met levenslang gestraften omgaan is inhumaan’, zegt jurist Wiene van Hattum

Uiterlijk 8 juli moet minister Dekker beslissen over het gratieverzoek van de langst vastzittende gevangene van Nederland: Loi C. Hiermee kan hij de eerste tot levenslang veroordeelde in 34 jaar worden die op niet-medische gronden vrijkomt. Expert Wiene van Hattum hoopt het. ‘Je moet verder kijken.’

Als Wiene van Hattum praat over Loi C., de langstzittende gedetineerde van Nederland die ze al jaren persoonlijk kent, blijft ze beschaafd. Maar de woede over de zaak is niet te missen: ‘De staat leunt achterover, wacht af en doet niets. Ze hebben het liefst dat ze voor eeuwig vast blijven zitten. Het is haast niet uit te leggen hoe erg dit is.’

Twintig jaar geleden richtte de jurist Van Hattum met een groep gelijkgezinden de Stichting Forum Levenslang op. De stichting, die bestaat uit ethici, medici en rechtsgeleerden, zet zich in voor een humanere behandeling van levenslang gestraften. ‘Levenslang gestraften zitten in Nederland zonder enig perspectief vast. Dat is inhumaan.’

Drievoudige moord

Loi C. zit al 32 jaar achter de tralies en is daarmee de langst vastzittende gevangene. In 1989 werd hij veroordeeld voor een drievoudige moord op een gezin in Rotterdam. Hierbij kwamen twee jonge kinderen om het leven.

‘Het is een gruwelijk delict waarvoor Loi C. vastzit. Als dat niet zo was, had hij ook geen levenslang,’ zegt Van Hattum. ‘Je kunt altijd naar dat delict blijven kijken, maar zo zit het recht niet in elkaar. Je moet verder kijken. Het gaat uiteindelijk om de gedragsontwikkeling van de gedetineerde.’

Inmiddels wacht Loi C. al vijf jaar op een antwoord van de minister op zijn zesde gratieverzoek: volgens het ministerie was onvoldoende bewezen dat hij geen gevaar meer vormde de samenleving.

Succesvol onbegeleid verlof

Maar volgens een recent advies van het Haagse gerechtshof is Loi C. inmiddels aan alle criteria getoetst, en zou het inhumaan zijn om hem langer vast te houden. ‘Hij is verschillende keren ter observatie geplaatst in het Pieter Baan Centrum, hij gaat maandelijks succesvol op onbegeleid verlof, uit alles blijkt dat hij niet meer gevaarlijk is. Maar de minister zal vandaag vast weer een argument uit de hoge hoed toveren om het gratieverzoek voor de zesde keer af te wijzen’.

Van Hattum was jarenlang docent strafrecht en criminologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. In die functie ontmoette ze Loi C. 25 jaar geleden, toen ze met studenten de gevangenis bezocht. ‘We spreken elkaar maandelijks.’ Het gaat Van Hattum niet om de persoon, maar om de humanitaire visie op het recht: ‘De absolute benadering van levenslang houdt een hardheid in, die niet past bij de Nederlandse overheid.’

Niet bindend

Vanaf 2004 zijn rechters harder gaan straffen en is vaker een levenslange gevangenisstraf opgelegd. Of levenslang gestraften ooit gratie krijgen, besluit de minister. Rechters geven vooraf advies, maar dat is niet bindend. Het ministerie van Justitie en Veiligheid wil niet op de individuele zaak van Loi C. ingaan, maar een woordvoerder laat weten dat ‘zulke besluiten gezien de zeer ernstige strafbare feiten die zijn gepleegd een zorgvuldige afweging’ vergen.

In 2013 oordeelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens dat vastzitten zonder perspectief zo uitzichtloos is dat het de menselijke waardigheid ondermijnt. Daarop paste de Nederlandse overheid het beleid in 2016 aan.

Volgens Van Hattum zou dit in theorie het gratieproces makkelijker moeten maken, maar in de praktijk doet de staat er volgens haar alles aan om het de veroordeelde zo moeilijk mogelijk te maken. ‘Loi C. heeft elk stapje naar vrijheid via de rechter moeten bevechten. Inmiddels zijn we alweer twintig procedures verder.’ Eind juni oordeelde de rechtbank in het recentste kort geding dat Loi C. uiterlijk 8 juli écht antwoord moet krijgen van minister Sander Dekker op het zesde gratieverzoek.

Waarom is het gratieverzoek van Loi C. zo interessant?

‘Als de minister negatief oordeelt over dit gratieverzoek gaat hij tegen alle adviezen in. Het Haagse gerechtshof heeft gezegd dat er geen enkele reden meer is om Loi C. nog langer vast te houden.’

Het dilemma voor minister Dekker is nu: luister ik naar het advies van het gerechtshof of beroep ik me op de ‘bescherming van de nabestaanden en de samenleving’. ‘Maar als dat het enige argument is, dan betekent het in feite dat je de levenslange gevangenisstraf tot de dood laat duren.’

En als de minister negatief oordeelt over het gratieverzoek?

‘Dan komt er kort geding op kort geding, mogelijk komt er dan nog een procedure bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Ik weet bijna zeker dat C. die zaken uiteindelijk zal winnen. Maar op deze manier kan de minister de beslissing wel uitstellen en opschuiven naar zijn opvolger.’

Waarom neemt de minister deze beslissing, en niet de rechter?

‘Het Forum Levenslang pleit al jaren voor een procedure via de rechter, want het bieden van perspectief aan levenslang gestraften past niet bij het concept ‘gratie’ en hoort dus niet bij de minister. Die heeft vooral politieke belangen. Maar een meerderheid in de Tweede Kamer om dit te veranderen zie ik nog niet komen. De meeste partijen vinden dat een levenslang gestrafte tot zijn dood moet zitten. Ook al is het onthouden van perspectief in strijd met mensenrechten.’