nieuws
Lobbyverbod voor ex-bewindslieden blijkt ‘tussen wal en schip beland’
Het lobbyverbod, dat moet voorkomen dat bewindspersonen na hun vertrek als lobbyist aantreden op het terrein waar ze als lid van de regering verantwoordelijk voor waren, is per abuis ingetrokken. Dit blijkt uit correspondentie tussen ambtenaren die door de Volkskrant is verkregen middels een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob).
‘Ik ben bang dat dit tussen wal en schip is beland’, constateert een ambtenaar op 25 september 2020 in een mail aan een collega: ‘Wij hebben er in elk geval niets mee gedaan.’ ‘Een ongelukje dat niet is hersteld’, heet het ergens anders.’ In weer een andere mail: ‘Door een fout is het misgegaan, tegen intern advies in.’
Uit de ambtelijke correspondentie blijkt ook dat de ministerraad nooit heeft besloten het verbod in te trekken, en dat iets dergelijks ook nooit aan de Tweede Kamer is gemeld. ‘Dat is per ongeluk gebeurd’, staat in een mail uit september vorig jaar.
Dat het lobbyverbod per 1 januari 2020 is ingetrokken, werd tot op heden steeds ontkend door de verantwoordelijke bewindspersoon, minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken (BZK). Zij beriep zich er op dat het lobbyverbod was vastgelegd in een technische vorm – ambtelijke circulaire – die sinds 2020 niet meer gehanteerd wordt. Door andere regelingen, en dan met name een Kamerbrief uit 2017 en de Gedragscode Integriteit Rijk (GIR), zou het verbod onverminderd van kracht blijven.
Regelgeving
Deze redenering wordt onderuit gehaald in de ambtelijke correspondentie die in bezit is van de Volkskrant. ‘De GIR is geen regelgeving, maar is afgeleid van regelgeving. Het is niet de bedoeling dat onderliggende regelgeving vervalt’, staat in mailcontact tussen ambtenaren: ‘Zijn echt twee verschillende dingen.’ Een paar weken later: ‘Het (lobbyverbod, red.) hoort in elk geval NIET in de de Gedragscode!’
Eerder dit jaar bleek de circulaire met het lobbyverbod te zijn ingetrokken zonder er ruchtbaarheid aan te geven. Een nieuwe regeling kwam er niet voor in de plaats. Het verbod werd in de nadagen van het kabinet Rutte II in het leven geroepen door minister Plasterk van Binnenlandse Zaken.
In antwoord op Kamervragen van Joost Sneller (D66) en Stephan van Baarle (Denk) verwees minister Ollongren naar de Gedragscode en naar het Handboek voor Bewindspersonen. Die lezen door de weinig verplichtende toon beide eerder als adviezen dan als strikte handleidingen voor gedrag. Wel staat er dat een ambtenaar gedurende twee jaar na het aftreden van de bewindspersoon ‘geen zakelijke contacten mag onderhouden met de gewezen bewindspersoon op diens voormalig beleidsterrein’.
Ambtelijke kringen
De verwarring over het lobbyverbod heeft in ambtelijke kringen meer dan een jaar voortgeduurd, zo blijkt uit de correspondentie. Nog in maart 2020, dus ruim nadat de circulaire was ingetrokken, gingen ambtenaren ervan uit dat die circulaire gewoon geldig kon blijven. Mocht dat niet zo zijn, dan zou de inhoud in de zogenoemde ‘Oekaze Kok’ kunnen passen, die officieel Aanwijzingen Externe Contacten Rijksambtenaren heet.
Die Oekaze Kok valt, anders dan het lobbyverbod, onder het ministerie van de minister-president: Algemene Zaken. Door misverstanden tussen ambtelijke afdelingen is het lobbyverbod nooit opgenomen in de Oekaze Kok. Uit het mailverkeer spreekt de nodige ergernis tussen afdelingen: ‘Ik vind het een beetje raar dat dit (het verdwijnen van het lobbyverbod, red.) bij toeval wordt ontdekt en vervolgens de bal weer bij ons wordt neergelegd.’ Elders: ‘Ik begrijp je frustratie.’
Het lobbyverbod is bedoeld om te voorkomen dat oud-bewindspersonen als lobbyist aantreden op een gebied waarvoor ze als minister of staatssecretaris verantwoordelijkheid hadden. Ze brengen dan hun kennis, invloed en contacten mee en veroorzaken daardoor een ongelijke toegang tot de macht. De kwestie werd onlangs opnieuw actueel toen bleek dat Cora van Nieuwenhuizen, minister van Infrastructuur en Waterstaat, lobbyist werd in de energiesector. Een overstap die veel ophef veroorzaakte, omdat die het beeld versterkte van een goed functionerende draaideur tussen politiek en bedrijfsleven.
Toetsingscommissie
Het opleggen van een lobbyverbod aan oud-bewindspersonen wordt lastig gevonden, omdat die geen dienstverband met de rijksoverheid hebben. Daarom loopt het verbod via de ambtenarij: hen wordt gedurende twee jaar verboden contact met de voormalige bewindspersoon te onderhouden. De Tweede Kamer nam in september een motie van Volt aan die oproept een toetsingscommissie in te stellen die moet beoordelen of een overstap van oud-bewindspersonen door de beugel kan. Het kabinet beloofde al eerder met regels te komen die beperkingen opleggen aan het uitdiensttreden van bewindspersonen.
Op 16 oktober 2020 trekken ambtenaren een volgende pijnlijke conclusie: door alle slordigheid en verwarring heeft de Nederlandse overheid de Europese anticorruptiewaakhond Greco en andere internationale organisaties verkeerd geïnformeerd. Hen is gemeld dat hier nog steeds een lobbyverbod voor bewindspersonen geldt. Uit de ambtelijke correspondentie: ‘Dat klopt niet meer.’
